Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir, Guðrún Erla Hilmarsdóttir og Elva Björk Bjarnadóttir skrifa 2. júní 2024 09:00 Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Samfélagsmiðlar Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun