Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar 25. nóvember 2024 13:40 Menntakerfið er undirstaða samfélagsins en undanfarið hafa viðvörunarbjöllur hringt vegna stöðu þess á Íslandi. Skortur á kennurum, lág launakjör og vaxandi álag hafa grafið undan stoðum menntakerfisins hérlendis og ógna framtíð menntunar. Ýmsar töfralausnir hafa verið í umræðunni en það er eitt lykilatriði sem fer sjaldan hátt í þeirri umræðu: með því að greiða kennurum samkeppnishæf laun er hægt að fá menntaða kennara, sem hafa leitað í önnur störf, aftur til starfa í skólana. Laun kennara eru ekki aðeins kjaramál – þau eru jafnréttismál, byggðamál og grundvallarforsenda velgengni íslensks samfélags. Kjaradeila kennara, óvænt afskipti og sérfræðiþekking viðskiptaráðs hafa gert menntamál að mikilvægasta málefni þessara kosninga sem enginn er þó að ræða um, nema kannski örfáir kennarar sem ætla að flýja kennarastéttina fyrir starf á Alþingi Íslendinga. Það er óásættanlegt að menntun barna okkar fái ekki þá athygli sem hún á skilið í pólitískri umræðu og það er tímabært að boða breytingar í rekstri og viðhorfum. Ráða sveitarfélögin við verkefnið? Kennarar eru grunnstoð samfélagsins sem nauðsynlegt er að fjárfesta í. Á Íslandi bera sveitarfélög ábyrgð á rekstri grunnskólanna, að meðtöldum launum kennara. Stór hluti tekna sveitarfélaga fer í rekstur grunnskólanna og víða er fjárhagurinn þröngur. Það eru að verða 30 ár síðan rekstur grunnskólanna var fluttur frá ríkinu til sveitarfélaga. Kröfur til grunnskólanna um þjónustu hafa vaxið og þrátt fyrir góðan ásetning hefur reynslan sýnt að þetta fyrirkomulag gengur ekki upp. Fíllinn í umræðunni hefur verið sá að sveitarfélögin ráða ekki við kostnaðinn, sem leiðir til þess að kennarar fá ekki laun til jafns við sambærilega sérfræðinga á vinnumarkaði. Afleiðingarnar eru kennaraskortur og kerfi sem ógnar framtíð menntunar í landinu. Ríkið þarf að taka ábyrgð Til að tryggja sjálfbært skólakerfi þarf að endurskoða rekstur þess. Sem kennari tel ég að laun og kjör kennara eigi að vera á ábyrgð ríkisins fremur en sveitarfélaga. Ríkið hefur mun öflugri tekjustofna og getur dreift kostnaðinum á landsvísu á meðan sveitarfélög fá svigrúm til að einbeita sér að rekstri skóla, innviðum og stuðningi við nemendur, því slíkri þjónustu er ávallt betur sinnt af nærsamfélaginu. Með því að fjárfesta í menntun, bjóða upp á mannsæmandi kjör og aðstæður og beina sjónum að því að fá menntaða kennara aftur til starfa, getum við tryggt að íslenskt menntakerfi verði í fremstu röð. Menntun er ekki kostnaður; hún er fjárfesting sem borgar sig margfalt. Fyrsta skrefið að raunverulegum breytingum er að fjárfesta í kennurum, halda í þá sem enn starfa á gólfinu og fá kennara sem hafa horfið, aftur inn í skólana. Kennarar bera byrðarnar Kennarar fá ekki laun sem endurspegla menntun þeirra, ábyrgð og mikilvægi starfsins. Þetta hefur dregið úr aðdráttarafli kennarastarfsins og margir menntaðir kennarar hafa yfirgefið skólana. Skólakerfið glímir nú við alvarlegan kennaraskort, sem eykur álag á okkur sem eftir standa og hefur áhrif á gæði kennslunnar á sama tíma og kröfurnar aukast. Hlutfall ófaglærðra í kennslu hefur verið um 20% á síðustu árum sem þýðir að um einn af hverjum fimm á gólfinu er ekki með formlega kennaramenntun, sem getur haft áhrif á gæði kennslunnar og stuðning við nemendur. Engar vísbendingar eru um annað en að þetta hlutfall leiðbeinenda hækki að óbreyttu. Að ríkið stígi inn sem launagreiðandi kennara er líka jafnréttismál. Í jafnréttisparadísinni Íslandi er kvennastéttum enn haldið niðri í launum og kennarastéttin er þar engin undantekning. Í samanburði launa sem finna má á vef Hagstofunnar má sjá að laun kvenna á landsbyggðinni eru mun lægri en á höfuðborgarsvæðinu og munurinn hleypur á hundruðum þúsunda króna á ári. Þessi staða er að hluta skýrð af takmörkuðu atvinnuvali á landsbyggðinni, þar sem störf eins og kennsla og umönnun eru ráðandi, á meðan höfuðborgarsvæðið býður upp á fjölbreyttari atvinnumöguleika. Fjárfestum í börnunum okkar Í orðræðu um að íslenska skólakerfið sé með þeim dýrustu í heimi er ekki litið til þess að kostnaður skýrist meðal annars af skólaakstri í dreifðum sveitum þessa lands, misstórum skólum og því að skólahald byggist ekki á hagkvæmniútreikningum. Ég efa að nokkur vilji hverfa aftur til heimavistarskóla fyrir börn frá yngstu bekkjum, til þess að spara peninga. Skólarnir eru hjarta hvers byggðarkjarna og þegar litlu skólarnir hverfa þá fer lífið úr samfélaginu. Tölfræðin segir okkur að samfélög sem fjárfesta í kennurum uppskera á öllum sviðum. Nemendur standa sig betur, jöfnuður eykst og velferð samfélaga verður meiri. Þetta snýst því ekki um hvort menntun megi kosta, heldur hversu mikið við erum tilbúin að fjárfesta til að tryggja bjarta framtíð fyrir börnin okkar. Við verðum að snúa af þeirri braut að líta á menntun sem kostnað í rekstri sveitarfélaga, menntun er fjárfesting fyrir framtíðina, fyrir börnin okkar og fyrir samfélagið allt. Höfundur er kennari og oddviti VG í Norðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Álfhildur Leifsdóttir Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Skóla- og menntamál Kennaraverkfall 2024 Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Menntakerfið er undirstaða samfélagsins en undanfarið hafa viðvörunarbjöllur hringt vegna stöðu þess á Íslandi. Skortur á kennurum, lág launakjör og vaxandi álag hafa grafið undan stoðum menntakerfisins hérlendis og ógna framtíð menntunar. Ýmsar töfralausnir hafa verið í umræðunni en það er eitt lykilatriði sem fer sjaldan hátt í þeirri umræðu: með því að greiða kennurum samkeppnishæf laun er hægt að fá menntaða kennara, sem hafa leitað í önnur störf, aftur til starfa í skólana. Laun kennara eru ekki aðeins kjaramál – þau eru jafnréttismál, byggðamál og grundvallarforsenda velgengni íslensks samfélags. Kjaradeila kennara, óvænt afskipti og sérfræðiþekking viðskiptaráðs hafa gert menntamál að mikilvægasta málefni þessara kosninga sem enginn er þó að ræða um, nema kannski örfáir kennarar sem ætla að flýja kennarastéttina fyrir starf á Alþingi Íslendinga. Það er óásættanlegt að menntun barna okkar fái ekki þá athygli sem hún á skilið í pólitískri umræðu og það er tímabært að boða breytingar í rekstri og viðhorfum. Ráða sveitarfélögin við verkefnið? Kennarar eru grunnstoð samfélagsins sem nauðsynlegt er að fjárfesta í. Á Íslandi bera sveitarfélög ábyrgð á rekstri grunnskólanna, að meðtöldum launum kennara. Stór hluti tekna sveitarfélaga fer í rekstur grunnskólanna og víða er fjárhagurinn þröngur. Það eru að verða 30 ár síðan rekstur grunnskólanna var fluttur frá ríkinu til sveitarfélaga. Kröfur til grunnskólanna um þjónustu hafa vaxið og þrátt fyrir góðan ásetning hefur reynslan sýnt að þetta fyrirkomulag gengur ekki upp. Fíllinn í umræðunni hefur verið sá að sveitarfélögin ráða ekki við kostnaðinn, sem leiðir til þess að kennarar fá ekki laun til jafns við sambærilega sérfræðinga á vinnumarkaði. Afleiðingarnar eru kennaraskortur og kerfi sem ógnar framtíð menntunar í landinu. Ríkið þarf að taka ábyrgð Til að tryggja sjálfbært skólakerfi þarf að endurskoða rekstur þess. Sem kennari tel ég að laun og kjör kennara eigi að vera á ábyrgð ríkisins fremur en sveitarfélaga. Ríkið hefur mun öflugri tekjustofna og getur dreift kostnaðinum á landsvísu á meðan sveitarfélög fá svigrúm til að einbeita sér að rekstri skóla, innviðum og stuðningi við nemendur, því slíkri þjónustu er ávallt betur sinnt af nærsamfélaginu. Með því að fjárfesta í menntun, bjóða upp á mannsæmandi kjör og aðstæður og beina sjónum að því að fá menntaða kennara aftur til starfa, getum við tryggt að íslenskt menntakerfi verði í fremstu röð. Menntun er ekki kostnaður; hún er fjárfesting sem borgar sig margfalt. Fyrsta skrefið að raunverulegum breytingum er að fjárfesta í kennurum, halda í þá sem enn starfa á gólfinu og fá kennara sem hafa horfið, aftur inn í skólana. Kennarar bera byrðarnar Kennarar fá ekki laun sem endurspegla menntun þeirra, ábyrgð og mikilvægi starfsins. Þetta hefur dregið úr aðdráttarafli kennarastarfsins og margir menntaðir kennarar hafa yfirgefið skólana. Skólakerfið glímir nú við alvarlegan kennaraskort, sem eykur álag á okkur sem eftir standa og hefur áhrif á gæði kennslunnar á sama tíma og kröfurnar aukast. Hlutfall ófaglærðra í kennslu hefur verið um 20% á síðustu árum sem þýðir að um einn af hverjum fimm á gólfinu er ekki með formlega kennaramenntun, sem getur haft áhrif á gæði kennslunnar og stuðning við nemendur. Engar vísbendingar eru um annað en að þetta hlutfall leiðbeinenda hækki að óbreyttu. Að ríkið stígi inn sem launagreiðandi kennara er líka jafnréttismál. Í jafnréttisparadísinni Íslandi er kvennastéttum enn haldið niðri í launum og kennarastéttin er þar engin undantekning. Í samanburði launa sem finna má á vef Hagstofunnar má sjá að laun kvenna á landsbyggðinni eru mun lægri en á höfuðborgarsvæðinu og munurinn hleypur á hundruðum þúsunda króna á ári. Þessi staða er að hluta skýrð af takmörkuðu atvinnuvali á landsbyggðinni, þar sem störf eins og kennsla og umönnun eru ráðandi, á meðan höfuðborgarsvæðið býður upp á fjölbreyttari atvinnumöguleika. Fjárfestum í börnunum okkar Í orðræðu um að íslenska skólakerfið sé með þeim dýrustu í heimi er ekki litið til þess að kostnaður skýrist meðal annars af skólaakstri í dreifðum sveitum þessa lands, misstórum skólum og því að skólahald byggist ekki á hagkvæmniútreikningum. Ég efa að nokkur vilji hverfa aftur til heimavistarskóla fyrir börn frá yngstu bekkjum, til þess að spara peninga. Skólarnir eru hjarta hvers byggðarkjarna og þegar litlu skólarnir hverfa þá fer lífið úr samfélaginu. Tölfræðin segir okkur að samfélög sem fjárfesta í kennurum uppskera á öllum sviðum. Nemendur standa sig betur, jöfnuður eykst og velferð samfélaga verður meiri. Þetta snýst því ekki um hvort menntun megi kosta, heldur hversu mikið við erum tilbúin að fjárfesta til að tryggja bjarta framtíð fyrir börnin okkar. Við verðum að snúa af þeirri braut að líta á menntun sem kostnað í rekstri sveitarfélaga, menntun er fjárfesting fyrir framtíðina, fyrir börnin okkar og fyrir samfélagið allt. Höfundur er kennari og oddviti VG í Norðvesturkjördæmi.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun