Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar 26. nóvember 2024 20:32 22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Leigumarkaður Mest lesið Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun