Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar 10. janúar 2025 10:01 Mikilvægi Norðurslóða fer vaxandi meðal annars vegna loftslagsbreytinga. Siglingaleiðir eru að opnast og miklar auðlindir sem áður voru óaðgengilegar eru að verða nýtanlegar. Nýlegar fréttir um endurnýjaðan áhuga Donald Trumps, verðandi forseta Bandaríkjanna, á yfirráðum yfir Grænlandi hafa vakið mikla athygli og ugg sumstaðar ekki síst í Danmörku. Trump lét meðal annars hafa eftir sér. "For purposes of National Security and Freedom throughout the World, theUnited Statesof America feels that the ownership and control of Greenland is an absolute necessity." Á nýlegum blaðamannafundi útilokaði Donald Trump ekki að grípa til hernaðarlega aðgerða eða viðskipaþvingana til að ná fram sínum vilja sínum. Hann sagði að nú væru skip frá Rússlandi og Kína um allt á norðurslóðum sem hann túlkar sem ógn við þjóðaröryggi Bandaríkjanna. Spyrja má hvort það sem nú er að gerast á norðurslóðum tengist ekki Úkraínustríðinu og þeirri hörðu stórveldasamkeppni sem stríðið hefur leitt af sér? Baráttan um Svartahafið Úkraínustríðið snýst að verulegu leyti um yfirráð yfir Svaratahafinu. Að Svartahafinu liggja Búlgaría, Georgía, Rúmenía, Rússland, Türkiye og Úkraína. Búlgaría, Rúmenía og Türkiye eru aðilar að NATO og á NATO fundinum fræga í Búkarest í apríl 2008 var talað um að Georgía og Úkraínu færu í NATO. Þá hefði Rússland orðið eina landið við Svartahafið sem ekki er í NATO. Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að átta sig á því að Rússlandi, sem lítur á NATO sem óvin, en ekki varnarbandalag, telur þetta ógn við síða stöðu við Svartahafið og sitt þjóðaröryggi. Siglingaleiðir um Svartahafið eru líka mikilvægar fyrir Rússland því landið hefur nú mjög takmarkaðan aðgang að sjó. Viðbrögð Rússneskara stjórnvalda við fyrirhugaðri stækkun NATO urðu því hörð. Átök urðu í Georgíu í ágúst 2008 og svo stríðið í Úkraínu sem enn stendur yfir og sér ekki fyrir endann á. Spennan á Eystrasaltinu Vegna átakanna í Úkraínu ákváðu Finnland og Svíþjóð að sækja um aðild að NATO. Finnland fékk aðild 2023 en Svíþjóð ári síðar 2024. Löndin sem liggja að Eystrasaltinu eru: Danmörk, Finnland, Svíþjóð, Eistland, Lettland, Litáen, Pólland, Þýskaland og loks Rússland. Af þessum níu löndum eru öll NATO ríki nema Rússland. Rússland hefur aðgang að Eystrasalti við St. Pétursborg, milli Finnlands og Eistlands og svo við Kaliningrad, sem er hluti af Rússlandi á milli Litáen og Póllands. Rússland upplifir sig nú sem einangað á þessu svæði. Nú berast fréttir af því að sæstrengir hafa verði skemmdir eða rofnir í Eystrasaltinu. Haustið 2022 var Nord Stream 2 gasleiðslan milli Rússlands og Þýskalands eyðilögð sem hefur skaðað Þýska hagkerfið og haft lamandi áhrif á efnahag Evrópu. Mun alvarlegri átök geta hæglega brotist út á Eystrasaltinu hvenær sem er og svo breiðst út. Átök á norðurslóðum? Í Norðurskautsráðinu eru átta ríki: Bandaríkin, Danmörk, Finnland, Ísland, Kanada, Noregur, Rússland og Svíþjóð. Öll ríkin eru nú NATO ríki nema Rússland. Þetta er ein meginástæða þess að samvinna Rússlands og Kína er orðin náin á þessu svæði og Kína skilgreinir sig nú sem “Near-Arctic State.” Það má ímynda sér að best væri fyrir Rússland að sitja sem mest eitt að auðlindum sínum á þessum slóðum en þegar þarna eru sjö NATO ríki kemur varla á óvart að Rússland leiti bandamanna á þessu svæði. Kína sem er útflutningsdrifið hagkerfi þarf siglingleiðir og hefur augljósa hagsmuni að vinna með Rússlandi á norðurslóðum. Vegna Úkraínustríðsins hafa utanríkisviðskipti milli Rússlands og Kína vaxið mikið og Kína þarf á auðlindum Rússlands að halda. Samvinna Kína og Rússlands hefur styrkt stöðu Kína mikið í stórveldasamkeppninni við Bandaríkin. Það er nánast ekkert talsamband á milli Bandaríkjanna og Rússlands og viðskiptastríð við Kína. Spennan bara vex og engir tilburðir til að lægja öldurnar. Eins og Donald Trump segir eru skip frá Kína og Rússlandi nú allstaðar á norðurslóðum. Á friðartímum er mögulegt fyrir Danmörku að fara með utanríkis- og öryggismál Grænlands. Nú eru hinsvegar ófriðartímar og Rússland hefur yfirburðastöðu á norðurslóðum og er í bandalagi við stórveldið Kína. Á sama tíma vilja Bandaríkin styrkja sína stöðu á þessu svæði. Danmörk hefur sent mikið af vopnum til Úkraínu með þeim skilaboðum að Úkraínumenn sigri Rússa á vígvellinum. Samband Danmerkur og Rússlands er því mjög slæmt. Sjálfstætt Grænland og samskipti við Bandaríkin Útaf fyrir sig gætu nánari samskipti Grænlands við Bandaríkin orðið til góðs fyrir Grænland. Grænland er að leggja lokahönd á nýja stjórnarskrá, sjá https://www.ft.dk/samling/20222/almdel/GRU/bilag/54/2702267/index.htm Grænland vill fullt sjálfstæði. Það myndi kalla á að Grænlendingar tækju sæti í alþjóðastofnunum í eigin nafni og undir eigin fána. Grænlendingar þurfa því nauðsynleg að víkka út sitt samstarf við aðrar þjóðir, ekki síst við Bandaríkin. Náið samstarf við Bandaríkin á meðan á seinni heimstyrjöldinni stóð og í kaldastríðinu kom sér að mörgu leyti vel fyrir Ísland. Nú er skollið á nýtt kalt stríð og Grænland þarf að vera í sambandi við Bandaríkin. Í raun má segja má að samvinna Grænlendinga við Bandaríkin í öryggismálum sé nauðsyn, eins samstarf við Kanada um auðlindanýtingu á norðurslóðum. Ísland gæti verið viss fyrirmynd þ.e. smáríki sem hefur komið sér upp stjórnkerfi þrátt fyrir fámenni. Stríðið í Úkraínu hefur leitt til enn frekari stækkunar NATO, sem á norðurslóðum hefur leitt til náinnar samvinnu milli Rússlands og Kína á þessu svæði. Bandaríks yfirvöld virðast meta stöðuna að á þessu svæði þannig að valdajafnvægið hafi raskast. Krafan um yfirráð yfir Grænlandi sem er ekki ný af nálinni verður því sterkari en áður og nú krefst Donald Trump verðandi forseti Bandaríkjanna eignahalds og yfirráða yfir Grænlandi. Það er hinsvegar spurning hvort samvinna og samstarf dugar ekki milli Bandaríkjanna og sjálfstæðs Grænlands. Öryggishagsmunir beggja fara saman og stórveldasamkeppnin sem nú er komin upp á þessu svæði kallar á breytingar. Yfirlýsingar Trump myndu því leiða til þess að sjálfstæði Grænlands yrði flýtt, í stað yfirtöku sem er ekki í samræmi við hina svokölluðu „rules based-international order“ sem höfð hefur verið í hávegum á leiðtogafundum NATO. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hilmar Þór Hilmarsson Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Mikilvægi Norðurslóða fer vaxandi meðal annars vegna loftslagsbreytinga. Siglingaleiðir eru að opnast og miklar auðlindir sem áður voru óaðgengilegar eru að verða nýtanlegar. Nýlegar fréttir um endurnýjaðan áhuga Donald Trumps, verðandi forseta Bandaríkjanna, á yfirráðum yfir Grænlandi hafa vakið mikla athygli og ugg sumstaðar ekki síst í Danmörku. Trump lét meðal annars hafa eftir sér. "For purposes of National Security and Freedom throughout the World, theUnited Statesof America feels that the ownership and control of Greenland is an absolute necessity." Á nýlegum blaðamannafundi útilokaði Donald Trump ekki að grípa til hernaðarlega aðgerða eða viðskipaþvingana til að ná fram sínum vilja sínum. Hann sagði að nú væru skip frá Rússlandi og Kína um allt á norðurslóðum sem hann túlkar sem ógn við þjóðaröryggi Bandaríkjanna. Spyrja má hvort það sem nú er að gerast á norðurslóðum tengist ekki Úkraínustríðinu og þeirri hörðu stórveldasamkeppni sem stríðið hefur leitt af sér? Baráttan um Svartahafið Úkraínustríðið snýst að verulegu leyti um yfirráð yfir Svaratahafinu. Að Svartahafinu liggja Búlgaría, Georgía, Rúmenía, Rússland, Türkiye og Úkraína. Búlgaría, Rúmenía og Türkiye eru aðilar að NATO og á NATO fundinum fræga í Búkarest í apríl 2008 var talað um að Georgía og Úkraínu færu í NATO. Þá hefði Rússland orðið eina landið við Svartahafið sem ekki er í NATO. Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að átta sig á því að Rússlandi, sem lítur á NATO sem óvin, en ekki varnarbandalag, telur þetta ógn við síða stöðu við Svartahafið og sitt þjóðaröryggi. Siglingaleiðir um Svartahafið eru líka mikilvægar fyrir Rússland því landið hefur nú mjög takmarkaðan aðgang að sjó. Viðbrögð Rússneskara stjórnvalda við fyrirhugaðri stækkun NATO urðu því hörð. Átök urðu í Georgíu í ágúst 2008 og svo stríðið í Úkraínu sem enn stendur yfir og sér ekki fyrir endann á. Spennan á Eystrasaltinu Vegna átakanna í Úkraínu ákváðu Finnland og Svíþjóð að sækja um aðild að NATO. Finnland fékk aðild 2023 en Svíþjóð ári síðar 2024. Löndin sem liggja að Eystrasaltinu eru: Danmörk, Finnland, Svíþjóð, Eistland, Lettland, Litáen, Pólland, Þýskaland og loks Rússland. Af þessum níu löndum eru öll NATO ríki nema Rússland. Rússland hefur aðgang að Eystrasalti við St. Pétursborg, milli Finnlands og Eistlands og svo við Kaliningrad, sem er hluti af Rússlandi á milli Litáen og Póllands. Rússland upplifir sig nú sem einangað á þessu svæði. Nú berast fréttir af því að sæstrengir hafa verði skemmdir eða rofnir í Eystrasaltinu. Haustið 2022 var Nord Stream 2 gasleiðslan milli Rússlands og Þýskalands eyðilögð sem hefur skaðað Þýska hagkerfið og haft lamandi áhrif á efnahag Evrópu. Mun alvarlegri átök geta hæglega brotist út á Eystrasaltinu hvenær sem er og svo breiðst út. Átök á norðurslóðum? Í Norðurskautsráðinu eru átta ríki: Bandaríkin, Danmörk, Finnland, Ísland, Kanada, Noregur, Rússland og Svíþjóð. Öll ríkin eru nú NATO ríki nema Rússland. Þetta er ein meginástæða þess að samvinna Rússlands og Kína er orðin náin á þessu svæði og Kína skilgreinir sig nú sem “Near-Arctic State.” Það má ímynda sér að best væri fyrir Rússland að sitja sem mest eitt að auðlindum sínum á þessum slóðum en þegar þarna eru sjö NATO ríki kemur varla á óvart að Rússland leiti bandamanna á þessu svæði. Kína sem er útflutningsdrifið hagkerfi þarf siglingleiðir og hefur augljósa hagsmuni að vinna með Rússlandi á norðurslóðum. Vegna Úkraínustríðsins hafa utanríkisviðskipti milli Rússlands og Kína vaxið mikið og Kína þarf á auðlindum Rússlands að halda. Samvinna Kína og Rússlands hefur styrkt stöðu Kína mikið í stórveldasamkeppninni við Bandaríkin. Það er nánast ekkert talsamband á milli Bandaríkjanna og Rússlands og viðskiptastríð við Kína. Spennan bara vex og engir tilburðir til að lægja öldurnar. Eins og Donald Trump segir eru skip frá Kína og Rússlandi nú allstaðar á norðurslóðum. Á friðartímum er mögulegt fyrir Danmörku að fara með utanríkis- og öryggismál Grænlands. Nú eru hinsvegar ófriðartímar og Rússland hefur yfirburðastöðu á norðurslóðum og er í bandalagi við stórveldið Kína. Á sama tíma vilja Bandaríkin styrkja sína stöðu á þessu svæði. Danmörk hefur sent mikið af vopnum til Úkraínu með þeim skilaboðum að Úkraínumenn sigri Rússa á vígvellinum. Samband Danmerkur og Rússlands er því mjög slæmt. Sjálfstætt Grænland og samskipti við Bandaríkin Útaf fyrir sig gætu nánari samskipti Grænlands við Bandaríkin orðið til góðs fyrir Grænland. Grænland er að leggja lokahönd á nýja stjórnarskrá, sjá https://www.ft.dk/samling/20222/almdel/GRU/bilag/54/2702267/index.htm Grænland vill fullt sjálfstæði. Það myndi kalla á að Grænlendingar tækju sæti í alþjóðastofnunum í eigin nafni og undir eigin fána. Grænlendingar þurfa því nauðsynleg að víkka út sitt samstarf við aðrar þjóðir, ekki síst við Bandaríkin. Náið samstarf við Bandaríkin á meðan á seinni heimstyrjöldinni stóð og í kaldastríðinu kom sér að mörgu leyti vel fyrir Ísland. Nú er skollið á nýtt kalt stríð og Grænland þarf að vera í sambandi við Bandaríkin. Í raun má segja má að samvinna Grænlendinga við Bandaríkin í öryggismálum sé nauðsyn, eins samstarf við Kanada um auðlindanýtingu á norðurslóðum. Ísland gæti verið viss fyrirmynd þ.e. smáríki sem hefur komið sér upp stjórnkerfi þrátt fyrir fámenni. Stríðið í Úkraínu hefur leitt til enn frekari stækkunar NATO, sem á norðurslóðum hefur leitt til náinnar samvinnu milli Rússlands og Kína á þessu svæði. Bandaríks yfirvöld virðast meta stöðuna að á þessu svæði þannig að valdajafnvægið hafi raskast. Krafan um yfirráð yfir Grænlandi sem er ekki ný af nálinni verður því sterkari en áður og nú krefst Donald Trump verðandi forseti Bandaríkjanna eignahalds og yfirráða yfir Grænlandi. Það er hinsvegar spurning hvort samvinna og samstarf dugar ekki milli Bandaríkjanna og sjálfstæðs Grænlands. Öryggishagsmunir beggja fara saman og stórveldasamkeppnin sem nú er komin upp á þessu svæði kallar á breytingar. Yfirlýsingar Trump myndu því leiða til þess að sjálfstæði Grænlands yrði flýtt, í stað yfirtöku sem er ekki í samræmi við hina svokölluðu „rules based-international order“ sem höfð hefur verið í hávegum á leiðtogafundum NATO. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun