Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar 10. janúar 2025 10:01 Mikilvægi Norðurslóða fer vaxandi meðal annars vegna loftslagsbreytinga. Siglingaleiðir eru að opnast og miklar auðlindir sem áður voru óaðgengilegar eru að verða nýtanlegar. Nýlegar fréttir um endurnýjaðan áhuga Donald Trumps, verðandi forseta Bandaríkjanna, á yfirráðum yfir Grænlandi hafa vakið mikla athygli og ugg sumstaðar ekki síst í Danmörku. Trump lét meðal annars hafa eftir sér. "For purposes of National Security and Freedom throughout the World, theUnited Statesof America feels that the ownership and control of Greenland is an absolute necessity." Á nýlegum blaðamannafundi útilokaði Donald Trump ekki að grípa til hernaðarlega aðgerða eða viðskipaþvingana til að ná fram sínum vilja sínum. Hann sagði að nú væru skip frá Rússlandi og Kína um allt á norðurslóðum sem hann túlkar sem ógn við þjóðaröryggi Bandaríkjanna. Spyrja má hvort það sem nú er að gerast á norðurslóðum tengist ekki Úkraínustríðinu og þeirri hörðu stórveldasamkeppni sem stríðið hefur leitt af sér? Baráttan um Svartahafið Úkraínustríðið snýst að verulegu leyti um yfirráð yfir Svaratahafinu. Að Svartahafinu liggja Búlgaría, Georgía, Rúmenía, Rússland, Türkiye og Úkraína. Búlgaría, Rúmenía og Türkiye eru aðilar að NATO og á NATO fundinum fræga í Búkarest í apríl 2008 var talað um að Georgía og Úkraínu færu í NATO. Þá hefði Rússland orðið eina landið við Svartahafið sem ekki er í NATO. Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að átta sig á því að Rússlandi, sem lítur á NATO sem óvin, en ekki varnarbandalag, telur þetta ógn við síða stöðu við Svartahafið og sitt þjóðaröryggi. Siglingaleiðir um Svartahafið eru líka mikilvægar fyrir Rússland því landið hefur nú mjög takmarkaðan aðgang að sjó. Viðbrögð Rússneskara stjórnvalda við fyrirhugaðri stækkun NATO urðu því hörð. Átök urðu í Georgíu í ágúst 2008 og svo stríðið í Úkraínu sem enn stendur yfir og sér ekki fyrir endann á. Spennan á Eystrasaltinu Vegna átakanna í Úkraínu ákváðu Finnland og Svíþjóð að sækja um aðild að NATO. Finnland fékk aðild 2023 en Svíþjóð ári síðar 2024. Löndin sem liggja að Eystrasaltinu eru: Danmörk, Finnland, Svíþjóð, Eistland, Lettland, Litáen, Pólland, Þýskaland og loks Rússland. Af þessum níu löndum eru öll NATO ríki nema Rússland. Rússland hefur aðgang að Eystrasalti við St. Pétursborg, milli Finnlands og Eistlands og svo við Kaliningrad, sem er hluti af Rússlandi á milli Litáen og Póllands. Rússland upplifir sig nú sem einangað á þessu svæði. Nú berast fréttir af því að sæstrengir hafa verði skemmdir eða rofnir í Eystrasaltinu. Haustið 2022 var Nord Stream 2 gasleiðslan milli Rússlands og Þýskalands eyðilögð sem hefur skaðað Þýska hagkerfið og haft lamandi áhrif á efnahag Evrópu. Mun alvarlegri átök geta hæglega brotist út á Eystrasaltinu hvenær sem er og svo breiðst út. Átök á norðurslóðum? Í Norðurskautsráðinu eru átta ríki: Bandaríkin, Danmörk, Finnland, Ísland, Kanada, Noregur, Rússland og Svíþjóð. Öll ríkin eru nú NATO ríki nema Rússland. Þetta er ein meginástæða þess að samvinna Rússlands og Kína er orðin náin á þessu svæði og Kína skilgreinir sig nú sem “Near-Arctic State.” Það má ímynda sér að best væri fyrir Rússland að sitja sem mest eitt að auðlindum sínum á þessum slóðum en þegar þarna eru sjö NATO ríki kemur varla á óvart að Rússland leiti bandamanna á þessu svæði. Kína sem er útflutningsdrifið hagkerfi þarf siglingleiðir og hefur augljósa hagsmuni að vinna með Rússlandi á norðurslóðum. Vegna Úkraínustríðsins hafa utanríkisviðskipti milli Rússlands og Kína vaxið mikið og Kína þarf á auðlindum Rússlands að halda. Samvinna Kína og Rússlands hefur styrkt stöðu Kína mikið í stórveldasamkeppninni við Bandaríkin. Það er nánast ekkert talsamband á milli Bandaríkjanna og Rússlands og viðskiptastríð við Kína. Spennan bara vex og engir tilburðir til að lægja öldurnar. Eins og Donald Trump segir eru skip frá Kína og Rússlandi nú allstaðar á norðurslóðum. Á friðartímum er mögulegt fyrir Danmörku að fara með utanríkis- og öryggismál Grænlands. Nú eru hinsvegar ófriðartímar og Rússland hefur yfirburðastöðu á norðurslóðum og er í bandalagi við stórveldið Kína. Á sama tíma vilja Bandaríkin styrkja sína stöðu á þessu svæði. Danmörk hefur sent mikið af vopnum til Úkraínu með þeim skilaboðum að Úkraínumenn sigri Rússa á vígvellinum. Samband Danmerkur og Rússlands er því mjög slæmt. Sjálfstætt Grænland og samskipti við Bandaríkin Útaf fyrir sig gætu nánari samskipti Grænlands við Bandaríkin orðið til góðs fyrir Grænland. Grænland er að leggja lokahönd á nýja stjórnarskrá, sjá https://www.ft.dk/samling/20222/almdel/GRU/bilag/54/2702267/index.htm Grænland vill fullt sjálfstæði. Það myndi kalla á að Grænlendingar tækju sæti í alþjóðastofnunum í eigin nafni og undir eigin fána. Grænlendingar þurfa því nauðsynleg að víkka út sitt samstarf við aðrar þjóðir, ekki síst við Bandaríkin. Náið samstarf við Bandaríkin á meðan á seinni heimstyrjöldinni stóð og í kaldastríðinu kom sér að mörgu leyti vel fyrir Ísland. Nú er skollið á nýtt kalt stríð og Grænland þarf að vera í sambandi við Bandaríkin. Í raun má segja má að samvinna Grænlendinga við Bandaríkin í öryggismálum sé nauðsyn, eins samstarf við Kanada um auðlindanýtingu á norðurslóðum. Ísland gæti verið viss fyrirmynd þ.e. smáríki sem hefur komið sér upp stjórnkerfi þrátt fyrir fámenni. Stríðið í Úkraínu hefur leitt til enn frekari stækkunar NATO, sem á norðurslóðum hefur leitt til náinnar samvinnu milli Rússlands og Kína á þessu svæði. Bandaríks yfirvöld virðast meta stöðuna að á þessu svæði þannig að valdajafnvægið hafi raskast. Krafan um yfirráð yfir Grænlandi sem er ekki ný af nálinni verður því sterkari en áður og nú krefst Donald Trump verðandi forseti Bandaríkjanna eignahalds og yfirráða yfir Grænlandi. Það er hinsvegar spurning hvort samvinna og samstarf dugar ekki milli Bandaríkjanna og sjálfstæðs Grænlands. Öryggishagsmunir beggja fara saman og stórveldasamkeppnin sem nú er komin upp á þessu svæði kallar á breytingar. Yfirlýsingar Trump myndu því leiða til þess að sjálfstæði Grænlands yrði flýtt, í stað yfirtöku sem er ekki í samræmi við hina svokölluðu „rules based-international order“ sem höfð hefur verið í hávegum á leiðtogafundum NATO. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hilmar Þór Hilmarsson Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Þarf að hemja hina ofurríku? Fastir pennar Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson Skoðun Landsbyggðin án háskóla? Ketill Sigurður Jóelsson Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Mikilvægi Norðurslóða fer vaxandi meðal annars vegna loftslagsbreytinga. Siglingaleiðir eru að opnast og miklar auðlindir sem áður voru óaðgengilegar eru að verða nýtanlegar. Nýlegar fréttir um endurnýjaðan áhuga Donald Trumps, verðandi forseta Bandaríkjanna, á yfirráðum yfir Grænlandi hafa vakið mikla athygli og ugg sumstaðar ekki síst í Danmörku. Trump lét meðal annars hafa eftir sér. "For purposes of National Security and Freedom throughout the World, theUnited Statesof America feels that the ownership and control of Greenland is an absolute necessity." Á nýlegum blaðamannafundi útilokaði Donald Trump ekki að grípa til hernaðarlega aðgerða eða viðskipaþvingana til að ná fram sínum vilja sínum. Hann sagði að nú væru skip frá Rússlandi og Kína um allt á norðurslóðum sem hann túlkar sem ógn við þjóðaröryggi Bandaríkjanna. Spyrja má hvort það sem nú er að gerast á norðurslóðum tengist ekki Úkraínustríðinu og þeirri hörðu stórveldasamkeppni sem stríðið hefur leitt af sér? Baráttan um Svartahafið Úkraínustríðið snýst að verulegu leyti um yfirráð yfir Svaratahafinu. Að Svartahafinu liggja Búlgaría, Georgía, Rúmenía, Rússland, Türkiye og Úkraína. Búlgaría, Rúmenía og Türkiye eru aðilar að NATO og á NATO fundinum fræga í Búkarest í apríl 2008 var talað um að Georgía og Úkraínu færu í NATO. Þá hefði Rússland orðið eina landið við Svartahafið sem ekki er í NATO. Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að átta sig á því að Rússlandi, sem lítur á NATO sem óvin, en ekki varnarbandalag, telur þetta ógn við síða stöðu við Svartahafið og sitt þjóðaröryggi. Siglingaleiðir um Svartahafið eru líka mikilvægar fyrir Rússland því landið hefur nú mjög takmarkaðan aðgang að sjó. Viðbrögð Rússneskara stjórnvalda við fyrirhugaðri stækkun NATO urðu því hörð. Átök urðu í Georgíu í ágúst 2008 og svo stríðið í Úkraínu sem enn stendur yfir og sér ekki fyrir endann á. Spennan á Eystrasaltinu Vegna átakanna í Úkraínu ákváðu Finnland og Svíþjóð að sækja um aðild að NATO. Finnland fékk aðild 2023 en Svíþjóð ári síðar 2024. Löndin sem liggja að Eystrasaltinu eru: Danmörk, Finnland, Svíþjóð, Eistland, Lettland, Litáen, Pólland, Þýskaland og loks Rússland. Af þessum níu löndum eru öll NATO ríki nema Rússland. Rússland hefur aðgang að Eystrasalti við St. Pétursborg, milli Finnlands og Eistlands og svo við Kaliningrad, sem er hluti af Rússlandi á milli Litáen og Póllands. Rússland upplifir sig nú sem einangað á þessu svæði. Nú berast fréttir af því að sæstrengir hafa verði skemmdir eða rofnir í Eystrasaltinu. Haustið 2022 var Nord Stream 2 gasleiðslan milli Rússlands og Þýskalands eyðilögð sem hefur skaðað Þýska hagkerfið og haft lamandi áhrif á efnahag Evrópu. Mun alvarlegri átök geta hæglega brotist út á Eystrasaltinu hvenær sem er og svo breiðst út. Átök á norðurslóðum? Í Norðurskautsráðinu eru átta ríki: Bandaríkin, Danmörk, Finnland, Ísland, Kanada, Noregur, Rússland og Svíþjóð. Öll ríkin eru nú NATO ríki nema Rússland. Þetta er ein meginástæða þess að samvinna Rússlands og Kína er orðin náin á þessu svæði og Kína skilgreinir sig nú sem “Near-Arctic State.” Það má ímynda sér að best væri fyrir Rússland að sitja sem mest eitt að auðlindum sínum á þessum slóðum en þegar þarna eru sjö NATO ríki kemur varla á óvart að Rússland leiti bandamanna á þessu svæði. Kína sem er útflutningsdrifið hagkerfi þarf siglingleiðir og hefur augljósa hagsmuni að vinna með Rússlandi á norðurslóðum. Vegna Úkraínustríðsins hafa utanríkisviðskipti milli Rússlands og Kína vaxið mikið og Kína þarf á auðlindum Rússlands að halda. Samvinna Kína og Rússlands hefur styrkt stöðu Kína mikið í stórveldasamkeppninni við Bandaríkin. Það er nánast ekkert talsamband á milli Bandaríkjanna og Rússlands og viðskiptastríð við Kína. Spennan bara vex og engir tilburðir til að lægja öldurnar. Eins og Donald Trump segir eru skip frá Kína og Rússlandi nú allstaðar á norðurslóðum. Á friðartímum er mögulegt fyrir Danmörku að fara með utanríkis- og öryggismál Grænlands. Nú eru hinsvegar ófriðartímar og Rússland hefur yfirburðastöðu á norðurslóðum og er í bandalagi við stórveldið Kína. Á sama tíma vilja Bandaríkin styrkja sína stöðu á þessu svæði. Danmörk hefur sent mikið af vopnum til Úkraínu með þeim skilaboðum að Úkraínumenn sigri Rússa á vígvellinum. Samband Danmerkur og Rússlands er því mjög slæmt. Sjálfstætt Grænland og samskipti við Bandaríkin Útaf fyrir sig gætu nánari samskipti Grænlands við Bandaríkin orðið til góðs fyrir Grænland. Grænland er að leggja lokahönd á nýja stjórnarskrá, sjá https://www.ft.dk/samling/20222/almdel/GRU/bilag/54/2702267/index.htm Grænland vill fullt sjálfstæði. Það myndi kalla á að Grænlendingar tækju sæti í alþjóðastofnunum í eigin nafni og undir eigin fána. Grænlendingar þurfa því nauðsynleg að víkka út sitt samstarf við aðrar þjóðir, ekki síst við Bandaríkin. Náið samstarf við Bandaríkin á meðan á seinni heimstyrjöldinni stóð og í kaldastríðinu kom sér að mörgu leyti vel fyrir Ísland. Nú er skollið á nýtt kalt stríð og Grænland þarf að vera í sambandi við Bandaríkin. Í raun má segja má að samvinna Grænlendinga við Bandaríkin í öryggismálum sé nauðsyn, eins samstarf við Kanada um auðlindanýtingu á norðurslóðum. Ísland gæti verið viss fyrirmynd þ.e. smáríki sem hefur komið sér upp stjórnkerfi þrátt fyrir fámenni. Stríðið í Úkraínu hefur leitt til enn frekari stækkunar NATO, sem á norðurslóðum hefur leitt til náinnar samvinnu milli Rússlands og Kína á þessu svæði. Bandaríks yfirvöld virðast meta stöðuna að á þessu svæði þannig að valdajafnvægið hafi raskast. Krafan um yfirráð yfir Grænlandi sem er ekki ný af nálinni verður því sterkari en áður og nú krefst Donald Trump verðandi forseti Bandaríkjanna eignahalds og yfirráða yfir Grænlandi. Það er hinsvegar spurning hvort samvinna og samstarf dugar ekki milli Bandaríkjanna og sjálfstæðs Grænlands. Öryggishagsmunir beggja fara saman og stórveldasamkeppnin sem nú er komin upp á þessu svæði kallar á breytingar. Yfirlýsingar Trump myndu því leiða til þess að sjálfstæði Grænlands yrði flýtt, í stað yfirtöku sem er ekki í samræmi við hina svokölluðu „rules based-international order“ sem höfð hefur verið í hávegum á leiðtogafundum NATO. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí.
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun