Stígamót í 35 ár Drífa Snædal skrifar 5. mars 2025 08:00 Stígamót eru afsprengi kvennabaráttunnar sem reis hátt á áttunda og níunda áratug síðustu aldar, en í þessari viku fagna Stígamót 35 ára afmæli. Það er reyndar undarlegt að tala um að fagna einhverju sem ætti ekki að þurfa að vera til í okkar samfélagi. Engu að síður ber að fagna því að brotaþolar hafi getað leitað skjóls og aðstoðar og að barátta Stígamóta fyrir betra samfélagi hafi skilað nokkrum árangri. Að stofnun Stígamóta árið 1990 stóðu eftirfarandi samtök: Barnahópur Kvennaathvarfs, Ráðgjafahópur um nauðgunarmál, KFUK í Reykjavík, Menningar- og friðarsamtök íslenskra kvenna, Vinnuhópur gegn sifjaspellum, Sjálfstæðiskvennafélagið Hvöt, Kvenréttindafélag Íslands, Kvennaráðgjöfin, Fóstrufélag Íslands, Þroskaþjálfafélag Íslands, Kvenfélagasamband Íslands, Hið íslenska kennarafélag, LFK, Starfsmannafélag ríkisstofnana og Félag háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga. Þetta var því breiðfylking kvennasamtaka sem þekkti þörfina fyrir þjónustu eins og Stígamót veittu, ýmist á eigin skinni eða í gegnum störf sín. Að öðrum ólöstuðum er líka vert að minnast á dr. Guðrúnu Jónsdóttur, félagsráðgjafa sem var driffjöðurin í stofnun og upphafsárum Stígamóta. Fyrir rúmu ári síðan kom út ævisaga hennar, Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg, eftir Ingibjörgu Döggu Kjartansdóttur. Fyrstu árin var á brattann að sækja enda hin opinbera barátta gegn kynbundnu ofbeldi nýhafin. Áður börðust konur gegn ofbeldi með því að berjast gegn áfengisneyslu karla, berjast fyrir fjárhagslegu sjálfstæði kvenna, þungunarrofum og fleiru. Það var ekki fyrr en í kringum 1980 sem kynbundið ofbeldi varð að baráttumáli opinberlega, að talað var um það í heyranda hljóði. Fyrstu ár Kvennaathvarfsins og svo Stígamóta fóru enda í að réttlæta tilveru sína, að ofbeldi væri það algengt að nauðsynlegt væri fyrir konur og börn að eiga skjól og að baráttan gegn ofbeldi ætti heima á hinu pólitíska sviði. Setningar eins og “karlar þora ekki lengur að faðma börnin sín” voru algengar á þessum árum, eins og Stígamót væri að tortryggja allt og alla þegar markmiðið var að opna umræðu um kynferðisbrot gegn börnum og konum. Við erum sem betur fer á öðrum stað í dag, við viðurkennum vandann en okkur hefur ekki tekist neitt sérstaklega vel að vinna gegn rótum hans. Eins og samfélagið allt hafa Stígamót tekið miklum breytingum frá stofnun. Á upphafsmetrum starfsins var lítil sérfræðiþekking til og starfið byggðist mest á að konur hlustuðu, trúðu og studdu aðrar konur. Það var til dæmis ekki viðurkennt að börn sem verða fyrir ofbeldi geti hermt ofbeldið uppá önnur börn í kringum sig. Þannig var fólk hólfað niður eftir því hvort það var þolandi eða gerandi og ef það hafði sýnt af sér gerendahegðun sem barn gat það ekki sótt stuðning til Stígamóta. Í dag vitum við að málið er flóknara en svo og á Stígamótum fá brotaþolar aðstoð í dag nánast óháð eigin hegðun. Þá skal það viðurkennt að mikið af þeirri þekkingu sem er viðurkennd í dag um kynferðisofbeldi og afleiðingar þess hefur einmitt orðið til inni á Stígamótum, í samtölum við brotaþola og greiningu á komuskýrslum sem Stígamót hafa alltaf tekið saman og miðlað inn í samfélagsumræðuna. Eitt af því sem hefur verið í umræðunni er aðstoð við karlkyns brotaþola og hvernig það samræmist starfi Stígamóta sem eru stofnuð af konum fyrir konur. Hugmyndafræðin er feminísk og viðurkennir að ofbeldið er kynbundið og skýringanna á ofbeldi er fyrst og fremst leitað í samfélagsgerðinni, þ.e. í valda- og stöðumismun. Karlar eru oftar en ekki í valdastöðu gagnvart konum og börnum, ófatlað fólk í valdastöðu gagnvart fötluðu fólki, innlendir gagnvart fólki af erlendum uppruna o.s.frv. Þessi hugmyndafræði fellur best að reynslu þeirra sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi og skýra jafnframt þá staðreynd að það eru í miklum mæli karlar sem beita konur og börn kynferðisofbeldi. Samkvæmt þessum hugmyndum er kynferðisofbeldi ógnvænlegasta form kynjamisréttis. Það þarf hins vegar ekki að þýða að karlar geti ekki orðið fyrir ofbeldi eða að konur geti ekki beitt ofbeldi. Hitt er bara miklu algengara (90% brotaþola eru konur og 95% gerenda eru karlar skv. gögnum Stígamóta). Karlkyns brotaþolar eru hins vegar oft á tíðum að takast á við skaðlegar kynjaðir ranghugmyndir sem tefja að þeir leiti sér hjálpar. Þeir eru hjartanlega velkomnir á Stígamót eins og brotaþolar af öðrum kynjum en á Stígamótum hafa í rúm 20 ár verið sérstakir hópar fyrir karlkyns brotaþola og síðastliðinn 10 ára hafa verið sérstök fræðslukvöld fyrir karlkyns brotaþola undir handleiðslu karlkyns ráðgjafa. Stígamót hafa lært og samfélagið hefur lært en það er samt ótrúlegt að við höfum ekki komist lengra þrátt fyrir alla baráttuna. Við höfum náð svo miklum árangri á svo mörgum sviðum jafnréttisbaráttunnar en kynbundið ofbeldi þrífst enn, og það sem meira er, það þrífst enn á meðal unga fólksins. Það eru fáar vísbendingar um að það sé á undanhaldi. Og það litar alla tilveruna að beita og vera beitt ofbeldi sem ung manneskja. Ef þú sem ungur karlmaður nauðgar konu og það hefur engar afleiðingar fyrir þig þá ferð þú út í lífið með þau skilaboð að þú getir beitt valdi til að ná þínu fram. Unga konan sem þú nauðgaðir fær að sama skapi skilaboð um að það megi koma fram við hana hvernig sem er án þess að það hafi afleiðingar. Þegar kynbundið ofbeldi er ekki tekið alvarlega fá allir drengir þessi skilaboð og allar stelpur og stálp. Þannig litar þetta fullorðinsárin og samfélagið allt. Það að berjast gegn og taka á kynferðisofbeldi er því forsenda kynjajafnréttis. Þessi hugmyndafræði hefur alltaf verið hornsteinn Stígamóta og heldur áfram að vera það. Síðustu ár hafa Stígamót í samstarfi við ríki og borg einbeitt sér að forvarnarstarfi gagnvart ungu fólki undir heitinu Sjúkást. Stígamót reka einnig netspjall þar sem ungmenni geta reifað allt milli himins og jarðar í skjóli nafnleyndar. Sjúktspjall er opið þrjú kvöld í viku og hefur reynst mörgum vel en við fáum líka vitneskju um þann vanda sem ungt fólk glímir við og getum því sniðið fræðsluna að þeirra þörfum. Kynferðislegt og kynbundið ofbeldi er enn til og það er sorgleg staðreynd. Þetta er hins vegar menningarbundið og það þýðir að við getum breytt því. Við verðum að trúa að það sé hægt að útrýma kynbundnu og kynferðislegu ofbeldi rétt eins og við höfum náð að breyta alls konar hegðun í gegnum tíðina með samstilltu átaki. Stígamót eru tilbúin til allra þeirra verka sem eru líkleg til árangurs, með 35 ára þekkingu og reynslu í farteskinu, ótal hugmyndir að bættu samfélagi og með vilja og þor til að skora á hólm ríkjandi menningu. Ert þú með? Sjáumst á málþingi Stígamóta „Útrýmum kynferðisofbeldi“ fimmtudaginn 6. mars kl. 16 í Veröld – húsi Vigdísar. Höfundur er talskona Stígamóta Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Drífa Snædal Kynferðisofbeldi Kynbundið ofbeldi Félagasamtök Jafnréttismál Mest lesið Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tilgáta um brjálsemi þjóðarleiðtoga Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Blóðbað í Súdan: Framtíðarannáll? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Sjá meira
Stígamót eru afsprengi kvennabaráttunnar sem reis hátt á áttunda og níunda áratug síðustu aldar, en í þessari viku fagna Stígamót 35 ára afmæli. Það er reyndar undarlegt að tala um að fagna einhverju sem ætti ekki að þurfa að vera til í okkar samfélagi. Engu að síður ber að fagna því að brotaþolar hafi getað leitað skjóls og aðstoðar og að barátta Stígamóta fyrir betra samfélagi hafi skilað nokkrum árangri. Að stofnun Stígamóta árið 1990 stóðu eftirfarandi samtök: Barnahópur Kvennaathvarfs, Ráðgjafahópur um nauðgunarmál, KFUK í Reykjavík, Menningar- og friðarsamtök íslenskra kvenna, Vinnuhópur gegn sifjaspellum, Sjálfstæðiskvennafélagið Hvöt, Kvenréttindafélag Íslands, Kvennaráðgjöfin, Fóstrufélag Íslands, Þroskaþjálfafélag Íslands, Kvenfélagasamband Íslands, Hið íslenska kennarafélag, LFK, Starfsmannafélag ríkisstofnana og Félag háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga. Þetta var því breiðfylking kvennasamtaka sem þekkti þörfina fyrir þjónustu eins og Stígamót veittu, ýmist á eigin skinni eða í gegnum störf sín. Að öðrum ólöstuðum er líka vert að minnast á dr. Guðrúnu Jónsdóttur, félagsráðgjafa sem var driffjöðurin í stofnun og upphafsárum Stígamóta. Fyrir rúmu ári síðan kom út ævisaga hennar, Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg, eftir Ingibjörgu Döggu Kjartansdóttur. Fyrstu árin var á brattann að sækja enda hin opinbera barátta gegn kynbundnu ofbeldi nýhafin. Áður börðust konur gegn ofbeldi með því að berjast gegn áfengisneyslu karla, berjast fyrir fjárhagslegu sjálfstæði kvenna, þungunarrofum og fleiru. Það var ekki fyrr en í kringum 1980 sem kynbundið ofbeldi varð að baráttumáli opinberlega, að talað var um það í heyranda hljóði. Fyrstu ár Kvennaathvarfsins og svo Stígamóta fóru enda í að réttlæta tilveru sína, að ofbeldi væri það algengt að nauðsynlegt væri fyrir konur og börn að eiga skjól og að baráttan gegn ofbeldi ætti heima á hinu pólitíska sviði. Setningar eins og “karlar þora ekki lengur að faðma börnin sín” voru algengar á þessum árum, eins og Stígamót væri að tortryggja allt og alla þegar markmiðið var að opna umræðu um kynferðisbrot gegn börnum og konum. Við erum sem betur fer á öðrum stað í dag, við viðurkennum vandann en okkur hefur ekki tekist neitt sérstaklega vel að vinna gegn rótum hans. Eins og samfélagið allt hafa Stígamót tekið miklum breytingum frá stofnun. Á upphafsmetrum starfsins var lítil sérfræðiþekking til og starfið byggðist mest á að konur hlustuðu, trúðu og studdu aðrar konur. Það var til dæmis ekki viðurkennt að börn sem verða fyrir ofbeldi geti hermt ofbeldið uppá önnur börn í kringum sig. Þannig var fólk hólfað niður eftir því hvort það var þolandi eða gerandi og ef það hafði sýnt af sér gerendahegðun sem barn gat það ekki sótt stuðning til Stígamóta. Í dag vitum við að málið er flóknara en svo og á Stígamótum fá brotaþolar aðstoð í dag nánast óháð eigin hegðun. Þá skal það viðurkennt að mikið af þeirri þekkingu sem er viðurkennd í dag um kynferðisofbeldi og afleiðingar þess hefur einmitt orðið til inni á Stígamótum, í samtölum við brotaþola og greiningu á komuskýrslum sem Stígamót hafa alltaf tekið saman og miðlað inn í samfélagsumræðuna. Eitt af því sem hefur verið í umræðunni er aðstoð við karlkyns brotaþola og hvernig það samræmist starfi Stígamóta sem eru stofnuð af konum fyrir konur. Hugmyndafræðin er feminísk og viðurkennir að ofbeldið er kynbundið og skýringanna á ofbeldi er fyrst og fremst leitað í samfélagsgerðinni, þ.e. í valda- og stöðumismun. Karlar eru oftar en ekki í valdastöðu gagnvart konum og börnum, ófatlað fólk í valdastöðu gagnvart fötluðu fólki, innlendir gagnvart fólki af erlendum uppruna o.s.frv. Þessi hugmyndafræði fellur best að reynslu þeirra sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi og skýra jafnframt þá staðreynd að það eru í miklum mæli karlar sem beita konur og börn kynferðisofbeldi. Samkvæmt þessum hugmyndum er kynferðisofbeldi ógnvænlegasta form kynjamisréttis. Það þarf hins vegar ekki að þýða að karlar geti ekki orðið fyrir ofbeldi eða að konur geti ekki beitt ofbeldi. Hitt er bara miklu algengara (90% brotaþola eru konur og 95% gerenda eru karlar skv. gögnum Stígamóta). Karlkyns brotaþolar eru hins vegar oft á tíðum að takast á við skaðlegar kynjaðir ranghugmyndir sem tefja að þeir leiti sér hjálpar. Þeir eru hjartanlega velkomnir á Stígamót eins og brotaþolar af öðrum kynjum en á Stígamótum hafa í rúm 20 ár verið sérstakir hópar fyrir karlkyns brotaþola og síðastliðinn 10 ára hafa verið sérstök fræðslukvöld fyrir karlkyns brotaþola undir handleiðslu karlkyns ráðgjafa. Stígamót hafa lært og samfélagið hefur lært en það er samt ótrúlegt að við höfum ekki komist lengra þrátt fyrir alla baráttuna. Við höfum náð svo miklum árangri á svo mörgum sviðum jafnréttisbaráttunnar en kynbundið ofbeldi þrífst enn, og það sem meira er, það þrífst enn á meðal unga fólksins. Það eru fáar vísbendingar um að það sé á undanhaldi. Og það litar alla tilveruna að beita og vera beitt ofbeldi sem ung manneskja. Ef þú sem ungur karlmaður nauðgar konu og það hefur engar afleiðingar fyrir þig þá ferð þú út í lífið með þau skilaboð að þú getir beitt valdi til að ná þínu fram. Unga konan sem þú nauðgaðir fær að sama skapi skilaboð um að það megi koma fram við hana hvernig sem er án þess að það hafi afleiðingar. Þegar kynbundið ofbeldi er ekki tekið alvarlega fá allir drengir þessi skilaboð og allar stelpur og stálp. Þannig litar þetta fullorðinsárin og samfélagið allt. Það að berjast gegn og taka á kynferðisofbeldi er því forsenda kynjajafnréttis. Þessi hugmyndafræði hefur alltaf verið hornsteinn Stígamóta og heldur áfram að vera það. Síðustu ár hafa Stígamót í samstarfi við ríki og borg einbeitt sér að forvarnarstarfi gagnvart ungu fólki undir heitinu Sjúkást. Stígamót reka einnig netspjall þar sem ungmenni geta reifað allt milli himins og jarðar í skjóli nafnleyndar. Sjúktspjall er opið þrjú kvöld í viku og hefur reynst mörgum vel en við fáum líka vitneskju um þann vanda sem ungt fólk glímir við og getum því sniðið fræðsluna að þeirra þörfum. Kynferðislegt og kynbundið ofbeldi er enn til og það er sorgleg staðreynd. Þetta er hins vegar menningarbundið og það þýðir að við getum breytt því. Við verðum að trúa að það sé hægt að útrýma kynbundnu og kynferðislegu ofbeldi rétt eins og við höfum náð að breyta alls konar hegðun í gegnum tíðina með samstilltu átaki. Stígamót eru tilbúin til allra þeirra verka sem eru líkleg til árangurs, með 35 ára þekkingu og reynslu í farteskinu, ótal hugmyndir að bættu samfélagi og með vilja og þor til að skora á hólm ríkjandi menningu. Ert þú með? Sjáumst á málþingi Stígamóta „Útrýmum kynferðisofbeldi“ fimmtudaginn 6. mars kl. 16 í Veröld – húsi Vigdísar. Höfundur er talskona Stígamóta
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun