Foreldrar – tæmið öskubakkana og setjið börnin í bílstóla Guðný Helga Herbertsdóttir skrifar 18. mars 2025 12:00 Það er ótalmargt heillandi við níunda áratuginn og litagleðina sem honum fylgdi. Við sjáum enn áhrifin af tónlistinni og tískunni. Oft minnir hann okkur á tíma gleði og áhyggjuleysis. En þessum áratug fylgja líka staðreyndir sem okkur þykja jafnvel óhugsandi í dag. Hætturnar voru nefnilega miklu fleiri en eldfimt hár í nálægð við reykingar. Þegar VÍS réð forvarnafulltrúa til starfa fyrst tryggingarfélaga á Íslandi um miðjan níunda áratuginn mátti sjá auglýsingar þar sem foreldrar voru minntir á að tæma öskubakka um helgar vegna þess að þá daga voru eitranir hjá börnum algengastar. Árið 1985 sýndi könnun að 79% barna voru laus í bílum og talan var enn 30% árið 1994 þegar VÍS hóf að bjóða útleigu á barnabílstólum. Þegar þeirri þjónustu var hætt 25 árum síðar heyrði slíkt til undantekninga. Það sem þótti eðlilegt þá þykir galið í dag Forvarnir eru sjaldnast vinsælasta umræðuefnið í fermingarveislum og sumum finnst þær jafnvel óþarfar. Þannig var það t.a.m. með bílbeltanotkun þegar hún var gerð að skyldu fyrir rúmum 40 árum. Sumum þóttu bílbeltin óþörf, óþægileg og tímaþjófur. Einhverjir voru á því að þau gerðu lítið gagn og gætu jafnvel verið hættuleg ef fólk væri lengur að forða sér úr bílnum. Tölfræðin sýnir okkur að alvarlegum slysum og dauðsföllum fækkaði með tilkomu bílbeltaskyldunnar. Forvarnir hafa nefnilega þann eiginleika að eftir á erum við oftast þakklát og gætum ekki hugsað okkur hlutina öðruvísi, jafnvel þótt breytingarnar hafi ekki geðjast öllum á sínum tíma. Forvarnir spara samfélaginu mikið Það er þess vegna verulega ánægjulegt að sjá hvað við sem samfélag höfum stigið mörg skref fram á við í átt að auknu öryggi. Dæmin eru ótalmörg; notkun barnabílstóla, bílbelta, hjálma á vinnustöðum, hjálma barna á reiðhjólum, reykingar í almenningsrýmum og svo má endalaust telja. Allt eru þetta hlutir sem þykja algjörlega sjálfsagðir í dag og engum dettur í hug að snúa til baka. Nýjar áskoranir verða hins vegar til nánast á hverjum degi og við viljum stíga jöfn skref í átt að bættu öryggi. Við viljum öll að við sjálf og ástvinir okkar komum heil heim að degi loknum. Það eru sameiginlegir hagsmunir okkar allra að fækka slysum og óhöppum. Sýnt hefur verið fram á að hver króna sem sett er í forvarnir getur skilað sér allt að áttfalt til baka í samfélagslegum sparnaði. Slys sem hægt er að koma í veg fyrir geta haft gríðarlegan kostnað í för með sér. Undanfarinn áratug höfum við t.a.m. séð alvarlega bruna verða þegar verið er að leggja þakpappa. Skemmst er að minnast brunans í Kringlunni sem varð á síðasta ári og truflaði starfsemi fjölda verslana vikum og mánuðum saman. Þar urðu blessunarlega ekki slys á fólki en tjón geta engu að síður haft veruleg áhrif á líf fólks. Í kjölfarið hefur orðið umræða um að bæta þjálfun og upplýsingagjöf vegna slíkrar vinnu en Húsnæðis- og mannvirkjastofnun setti á síðasta ári, með aðstoð starfshóps sem innihélt fulltrúa helstu hagsmunaaðila, af stað vinnu við gerð svokallaðs Rb blaðs með leiðbeiningum vegna lagningu þakpappa. Vegna mikilla umsvifa í mannvirkjagerð, flutningum og samgöngum hefur störfum í þessum greinum fjölgað verulega. Slysatíðni virðist um leið fara hækkandi við þessi störf. Þarna er rík ástæða til að staldra við og skoða ástæðurnar. Stofnun Öryggisskóla iðnaðarins er mikilvægt skref til að bregðast við þessu og sýnir að stöðugt þarf að vera vakandi yfir því hvar aukinna forvarna er þörf. Færri rafskútuslys með hjálp forvarna Annað dæmi um nýjar áskoranir eru svo slys á rafskútum sem hafa orðið til sem alveg ný vá á fáum árum. Samgöngustofa var í samstarfi við VÍS fyrir herferð þar sem vakin var athygli á hættunni á óvarlegri notkun rafhlaupahjóla árin 2023 og ’24 undir yfirskriftinni „Ekki skúta upp á bak”. Með árveknisátaki, aukinni umræðu og strangari reglum hefur tekist að snúa þróuninni við. Slysum hefur fækkað um 26% milli ára og alvarlegum slysum um 35%. Tölur sýna sömuleiðis að mun færri stíga upp á rafskútur undir áhrifum. Þetta skiptir verulegu máli því þarna á bak við tölfræðina er fólk og við megum aldrei gleyma því. Forvarnaráðstefna VÍS haldin í 15. sinn Forvarnaráðstefna VÍS verður haldin nk. fimmtudag, þann 20. mars kl. 13-16 í Hörpu. Þetta er í 15. sinn sem ráðstefnan er haldin en á henni hafa öryggismál fyrirtækja verið rædd frá ýmsum hliðum í gegnum árin. Þar á sér stað samtal sem hefur hjálpað fjölda fyrirtækja að auka öryggi starfsmanna og viðskiptavina og koma þannig í veg fyrir slys og tjón. Við hvetjum öll sem brenna fyrir öryggismálum að skrá sig, gefa sér tíma til að mæta og hlusta á erindi um mikilvægi þess að vinna að öryggi alla daga, hvernig við náum öllum um borð á öryggisvagninn og hvernig mæta má því óvænta í lífi og störfum á vinnustöðum landsins. Ég hvet okkur líka öll til að gefa forvörnum gaum þegar þær ber á góma. Þær geta jafnvel bjargað einhverjum sem okkur þykir vænt um. Höfundur er forstjóri VÍS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tryggingar Slysavarnir Börn og uppeldi Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Það er ótalmargt heillandi við níunda áratuginn og litagleðina sem honum fylgdi. Við sjáum enn áhrifin af tónlistinni og tískunni. Oft minnir hann okkur á tíma gleði og áhyggjuleysis. En þessum áratug fylgja líka staðreyndir sem okkur þykja jafnvel óhugsandi í dag. Hætturnar voru nefnilega miklu fleiri en eldfimt hár í nálægð við reykingar. Þegar VÍS réð forvarnafulltrúa til starfa fyrst tryggingarfélaga á Íslandi um miðjan níunda áratuginn mátti sjá auglýsingar þar sem foreldrar voru minntir á að tæma öskubakka um helgar vegna þess að þá daga voru eitranir hjá börnum algengastar. Árið 1985 sýndi könnun að 79% barna voru laus í bílum og talan var enn 30% árið 1994 þegar VÍS hóf að bjóða útleigu á barnabílstólum. Þegar þeirri þjónustu var hætt 25 árum síðar heyrði slíkt til undantekninga. Það sem þótti eðlilegt þá þykir galið í dag Forvarnir eru sjaldnast vinsælasta umræðuefnið í fermingarveislum og sumum finnst þær jafnvel óþarfar. Þannig var það t.a.m. með bílbeltanotkun þegar hún var gerð að skyldu fyrir rúmum 40 árum. Sumum þóttu bílbeltin óþörf, óþægileg og tímaþjófur. Einhverjir voru á því að þau gerðu lítið gagn og gætu jafnvel verið hættuleg ef fólk væri lengur að forða sér úr bílnum. Tölfræðin sýnir okkur að alvarlegum slysum og dauðsföllum fækkaði með tilkomu bílbeltaskyldunnar. Forvarnir hafa nefnilega þann eiginleika að eftir á erum við oftast þakklát og gætum ekki hugsað okkur hlutina öðruvísi, jafnvel þótt breytingarnar hafi ekki geðjast öllum á sínum tíma. Forvarnir spara samfélaginu mikið Það er þess vegna verulega ánægjulegt að sjá hvað við sem samfélag höfum stigið mörg skref fram á við í átt að auknu öryggi. Dæmin eru ótalmörg; notkun barnabílstóla, bílbelta, hjálma á vinnustöðum, hjálma barna á reiðhjólum, reykingar í almenningsrýmum og svo má endalaust telja. Allt eru þetta hlutir sem þykja algjörlega sjálfsagðir í dag og engum dettur í hug að snúa til baka. Nýjar áskoranir verða hins vegar til nánast á hverjum degi og við viljum stíga jöfn skref í átt að bættu öryggi. Við viljum öll að við sjálf og ástvinir okkar komum heil heim að degi loknum. Það eru sameiginlegir hagsmunir okkar allra að fækka slysum og óhöppum. Sýnt hefur verið fram á að hver króna sem sett er í forvarnir getur skilað sér allt að áttfalt til baka í samfélagslegum sparnaði. Slys sem hægt er að koma í veg fyrir geta haft gríðarlegan kostnað í för með sér. Undanfarinn áratug höfum við t.a.m. séð alvarlega bruna verða þegar verið er að leggja þakpappa. Skemmst er að minnast brunans í Kringlunni sem varð á síðasta ári og truflaði starfsemi fjölda verslana vikum og mánuðum saman. Þar urðu blessunarlega ekki slys á fólki en tjón geta engu að síður haft veruleg áhrif á líf fólks. Í kjölfarið hefur orðið umræða um að bæta þjálfun og upplýsingagjöf vegna slíkrar vinnu en Húsnæðis- og mannvirkjastofnun setti á síðasta ári, með aðstoð starfshóps sem innihélt fulltrúa helstu hagsmunaaðila, af stað vinnu við gerð svokallaðs Rb blaðs með leiðbeiningum vegna lagningu þakpappa. Vegna mikilla umsvifa í mannvirkjagerð, flutningum og samgöngum hefur störfum í þessum greinum fjölgað verulega. Slysatíðni virðist um leið fara hækkandi við þessi störf. Þarna er rík ástæða til að staldra við og skoða ástæðurnar. Stofnun Öryggisskóla iðnaðarins er mikilvægt skref til að bregðast við þessu og sýnir að stöðugt þarf að vera vakandi yfir því hvar aukinna forvarna er þörf. Færri rafskútuslys með hjálp forvarna Annað dæmi um nýjar áskoranir eru svo slys á rafskútum sem hafa orðið til sem alveg ný vá á fáum árum. Samgöngustofa var í samstarfi við VÍS fyrir herferð þar sem vakin var athygli á hættunni á óvarlegri notkun rafhlaupahjóla árin 2023 og ’24 undir yfirskriftinni „Ekki skúta upp á bak”. Með árveknisátaki, aukinni umræðu og strangari reglum hefur tekist að snúa þróuninni við. Slysum hefur fækkað um 26% milli ára og alvarlegum slysum um 35%. Tölur sýna sömuleiðis að mun færri stíga upp á rafskútur undir áhrifum. Þetta skiptir verulegu máli því þarna á bak við tölfræðina er fólk og við megum aldrei gleyma því. Forvarnaráðstefna VÍS haldin í 15. sinn Forvarnaráðstefna VÍS verður haldin nk. fimmtudag, þann 20. mars kl. 13-16 í Hörpu. Þetta er í 15. sinn sem ráðstefnan er haldin en á henni hafa öryggismál fyrirtækja verið rædd frá ýmsum hliðum í gegnum árin. Þar á sér stað samtal sem hefur hjálpað fjölda fyrirtækja að auka öryggi starfsmanna og viðskiptavina og koma þannig í veg fyrir slys og tjón. Við hvetjum öll sem brenna fyrir öryggismálum að skrá sig, gefa sér tíma til að mæta og hlusta á erindi um mikilvægi þess að vinna að öryggi alla daga, hvernig við náum öllum um borð á öryggisvagninn og hvernig mæta má því óvænta í lífi og störfum á vinnustöðum landsins. Ég hvet okkur líka öll til að gefa forvörnum gaum þegar þær ber á góma. Þær geta jafnvel bjargað einhverjum sem okkur þykir vænt um. Höfundur er forstjóri VÍS.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun