Erum við betri en ungmenni í að skilja þeirra eigin veruleika? Skúli Bragi Geirdal skrifar 27. mars 2025 07:31 „Ég má ekki segja nei við mömmu og pabba þegar að þau taka myndir af mér. Þótt ég vilji það ekki.“ Þetta heyri ég reglulega á ferð minni um landið í fræðsluheimsóknum Netumferðarskólans fyrir 1.-7. bekk, þar sem við ræðum meðal annars deilingar á myndum og samþykki. „Jú þegar að beðið er um samþykki má segja nei og þá virðum við það.“ 66% barna á miðstigi, 75% á unglingastigi og 80% framhaldsskólanema segja foreldra sína oft eða stundum deila myndum af sér á Instagram, Facebook og Snapchat. 47% barna á miðstigi, 38% á unglingastigi og 34% framhaldsskólanema sögðu foreldra sína hafa beðið um leyfi áður en þau deildu síðast af þeim mynd. Hérna getum við sem foreldrar gert betur. Hvaða skilaboð erum við annars að senda börnin okkar með inn á vettvang samfélagsmiðla? Biðjum um leyfi áður en mynd er tekin og óskum eftir samþykki frá þeim sem er á myndinni áður en henni er deilt áfram. „Foreldrar mínir eru búin að nota mig sem gott samfélagsmiðlaefni frá því að ég fæddist. Get ég farið í mál eða á ég rétt á bótum?“ Á þessum nótum eru gjarnan spurningar frá nemendum á framhaldsskólaaldri sem mörg hver eru síður en svo sátt með það að hafa aldrei verið spurð um samþykki. Á meðan teljum við like-in sem við fáum sem foreldrar og gefum því lítinn gaum hversu mikil áhrif þetta getur haft á þeirra stafræna fótspor. „Mér finnst ekki að yngri systkini mín ættu að fá að fara inn á samfélagsmiðla á sama aldri og ég fékk að gera það“ Erum við að gefa börnum og ungmennum orðið til að hlusta eða teljum við okkur sjálf vita betur en þau hvernig þeirra raunveruleiki er? Tímalengd á netinu er það atriði sem flestir nemendur á mið- og unglingastigi segja foreldra sína fylgjast með. Eftirlit með efninu sem er skoðað á þeim tíma fær hinsvegar minni athygli. Erum við að setja athygli okkar á réttan stað? Á þetta ekki frekar að vera spurning um hvernig við nýtum tímann heldur en hvernig við látum hann líða.. Bjóðum við faðminn eða mætum við ásakandi? Hvernig undirbúum við okkar börn undir þann veruleika sem mætir þeim á netinu? Alveg niður í yngstu bekki eru tvær upplifanir sem eru töluvert algengar meðal barna á Íslandi. Einhver ókunnugur reyndi að tala við mig, sendi mér skilaboð eða vildi verða vinur minn. Ég sá eitthvað sem var svo ljótt að ég gat ekki hætt að hugsa um það. „Ég þori ekki að segja mömmu og pabba frá því þá fara þau örugglega að skamma mig fyrir að horfa á eitthvað ljótt sem ég mátti ekki“ Á netinu erum við að bregðast hlutverki okkar um vernd barna gegn skaðlegu efni. Líkurnar eru á því að börnin okkar lendi í aðstæðum á netinu sem þau ráða ekki við. Hvernig ætlum við þá sem foreldrar að mæta þeim? Bjóðum þeim faðminn af fyrra bragði með skilaboðunum: „Það þarf ekki að vera kurteis og svara þegar að ókunnugir senda okkur skilaboð á netinu. Það er ekkert dónalegt að blokka eða eyða þeim út. Þú getur alltaf komið til mín og ég skal hjálpa þér.“ „Ef þú sérð eitthvað ljótt á netinu getur þú alltaf komið til mín og ég skal aðstoða þig.“ Látum þau vita strax hvernig þau eigi að bregðast við ef þau lenda í erfiðum aðstæðum á netinu. Látum vita þegar að við rekumst á eða heyrum af ljótum síðum, skaðlegum miðlum, ólöglegu efni eða öðrum neikvæðum trendum. Með því að láta vita getum við bjargað öðrum og ef við eigum séns á að bjarga þó ekki nema einu barni frá því að detta í brunninn þá skulum við gera það. Það sem við gerum skiptir máli og við erum að ná árangri Árið 2021 höfðu 42% stúlkna í 8.-10. bekk fengið senda nektarmynd. Það hlutfall var komið niður í 24% árið 2023. Beiðnum um nektarmyndir í sama aldurshópi meðal stúlkna hefur fækkaði úr 51% (2021) í 29% (2023). Hlutfall drengja í 8.-10. bekk sem horfa á klám lækkar úr 61% (2021) í 33% (2023). Hlutfall nemenda sem hafa upplifað einelti á netinu, í símanum eða í tölvuleikjum lækkar einnig bæði meðal drengja og stúlkna 9-18 ára. Þennan árangur skulum við nýta okkur sem hvatningu til þess að halda vinnunni áfram. Hlustum á börn og ungmenni og höfum þau með í þessari mikilvægu vinnu sem snýr að því að tryggja þeim betri framtíð. Sexan stuttmyndakeppni er haldin árlega fyrir öll í 7. bekk í grunnskólum landsins. Öll á aldrinum 12-13 ára geta tekið þátt. Hvetjum þau til þátttöku og styðjum þau í að koma sínu sjónarhorni á framfæri. Hættum að tala niður til ungmenna og lyftum jafningjafræðslu upp í staðinn. Opið er fyrir innsendingar til og með 8. apríl 2025. Viðfangsefni keppninnar eru fjórar birtingarmyndir stafræns ofbeldis: Samþykki eða skortur á því Nektarmynd Tæling Slagsmál ungmenna Hér finnur þú allt um keppnina og getur horft á sigurvegara síðustu ára. Sjöundi bekkur nú er komið að ykkur, látið ljós ykkar skína í Sexunni í ár og ég lofa að hlusta og læra! Höfundur er Sviðsstjóri SAFT-Netöryggismiðstöðvar Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli Bragi Geirdal Börn og uppeldi Samfélagsmiðlar Mest lesið Halldór 19.04.2025 Halldór Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson Skoðun Skoðun Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Skoðun Listin við að fara sér hægt Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kosningar í stjórn Visku: Þitt atkvæði skiptir máli! Eydís Inga Valsdóttir skrifar Sjá meira
„Ég má ekki segja nei við mömmu og pabba þegar að þau taka myndir af mér. Þótt ég vilji það ekki.“ Þetta heyri ég reglulega á ferð minni um landið í fræðsluheimsóknum Netumferðarskólans fyrir 1.-7. bekk, þar sem við ræðum meðal annars deilingar á myndum og samþykki. „Jú þegar að beðið er um samþykki má segja nei og þá virðum við það.“ 66% barna á miðstigi, 75% á unglingastigi og 80% framhaldsskólanema segja foreldra sína oft eða stundum deila myndum af sér á Instagram, Facebook og Snapchat. 47% barna á miðstigi, 38% á unglingastigi og 34% framhaldsskólanema sögðu foreldra sína hafa beðið um leyfi áður en þau deildu síðast af þeim mynd. Hérna getum við sem foreldrar gert betur. Hvaða skilaboð erum við annars að senda börnin okkar með inn á vettvang samfélagsmiðla? Biðjum um leyfi áður en mynd er tekin og óskum eftir samþykki frá þeim sem er á myndinni áður en henni er deilt áfram. „Foreldrar mínir eru búin að nota mig sem gott samfélagsmiðlaefni frá því að ég fæddist. Get ég farið í mál eða á ég rétt á bótum?“ Á þessum nótum eru gjarnan spurningar frá nemendum á framhaldsskólaaldri sem mörg hver eru síður en svo sátt með það að hafa aldrei verið spurð um samþykki. Á meðan teljum við like-in sem við fáum sem foreldrar og gefum því lítinn gaum hversu mikil áhrif þetta getur haft á þeirra stafræna fótspor. „Mér finnst ekki að yngri systkini mín ættu að fá að fara inn á samfélagsmiðla á sama aldri og ég fékk að gera það“ Erum við að gefa börnum og ungmennum orðið til að hlusta eða teljum við okkur sjálf vita betur en þau hvernig þeirra raunveruleiki er? Tímalengd á netinu er það atriði sem flestir nemendur á mið- og unglingastigi segja foreldra sína fylgjast með. Eftirlit með efninu sem er skoðað á þeim tíma fær hinsvegar minni athygli. Erum við að setja athygli okkar á réttan stað? Á þetta ekki frekar að vera spurning um hvernig við nýtum tímann heldur en hvernig við látum hann líða.. Bjóðum við faðminn eða mætum við ásakandi? Hvernig undirbúum við okkar börn undir þann veruleika sem mætir þeim á netinu? Alveg niður í yngstu bekki eru tvær upplifanir sem eru töluvert algengar meðal barna á Íslandi. Einhver ókunnugur reyndi að tala við mig, sendi mér skilaboð eða vildi verða vinur minn. Ég sá eitthvað sem var svo ljótt að ég gat ekki hætt að hugsa um það. „Ég þori ekki að segja mömmu og pabba frá því þá fara þau örugglega að skamma mig fyrir að horfa á eitthvað ljótt sem ég mátti ekki“ Á netinu erum við að bregðast hlutverki okkar um vernd barna gegn skaðlegu efni. Líkurnar eru á því að börnin okkar lendi í aðstæðum á netinu sem þau ráða ekki við. Hvernig ætlum við þá sem foreldrar að mæta þeim? Bjóðum þeim faðminn af fyrra bragði með skilaboðunum: „Það þarf ekki að vera kurteis og svara þegar að ókunnugir senda okkur skilaboð á netinu. Það er ekkert dónalegt að blokka eða eyða þeim út. Þú getur alltaf komið til mín og ég skal hjálpa þér.“ „Ef þú sérð eitthvað ljótt á netinu getur þú alltaf komið til mín og ég skal aðstoða þig.“ Látum þau vita strax hvernig þau eigi að bregðast við ef þau lenda í erfiðum aðstæðum á netinu. Látum vita þegar að við rekumst á eða heyrum af ljótum síðum, skaðlegum miðlum, ólöglegu efni eða öðrum neikvæðum trendum. Með því að láta vita getum við bjargað öðrum og ef við eigum séns á að bjarga þó ekki nema einu barni frá því að detta í brunninn þá skulum við gera það. Það sem við gerum skiptir máli og við erum að ná árangri Árið 2021 höfðu 42% stúlkna í 8.-10. bekk fengið senda nektarmynd. Það hlutfall var komið niður í 24% árið 2023. Beiðnum um nektarmyndir í sama aldurshópi meðal stúlkna hefur fækkaði úr 51% (2021) í 29% (2023). Hlutfall drengja í 8.-10. bekk sem horfa á klám lækkar úr 61% (2021) í 33% (2023). Hlutfall nemenda sem hafa upplifað einelti á netinu, í símanum eða í tölvuleikjum lækkar einnig bæði meðal drengja og stúlkna 9-18 ára. Þennan árangur skulum við nýta okkur sem hvatningu til þess að halda vinnunni áfram. Hlustum á börn og ungmenni og höfum þau með í þessari mikilvægu vinnu sem snýr að því að tryggja þeim betri framtíð. Sexan stuttmyndakeppni er haldin árlega fyrir öll í 7. bekk í grunnskólum landsins. Öll á aldrinum 12-13 ára geta tekið þátt. Hvetjum þau til þátttöku og styðjum þau í að koma sínu sjónarhorni á framfæri. Hættum að tala niður til ungmenna og lyftum jafningjafræðslu upp í staðinn. Opið er fyrir innsendingar til og með 8. apríl 2025. Viðfangsefni keppninnar eru fjórar birtingarmyndir stafræns ofbeldis: Samþykki eða skortur á því Nektarmynd Tæling Slagsmál ungmenna Hér finnur þú allt um keppnina og getur horft á sigurvegara síðustu ára. Sjöundi bekkur nú er komið að ykkur, látið ljós ykkar skína í Sexunni í ár og ég lofa að hlusta og læra! Höfundur er Sviðsstjóri SAFT-Netöryggismiðstöðvar Íslands.
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun
Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun
Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun