‘Vók’ er djók Alexandra Briem skrifar 8. apríl 2025 12:02 Og þá meina ég orðið ‘vók’. Það er nefnilega fátt sem gerir uppbyggileg samskipti erfiðari en það þegar fólk skilur ekki orð á sama hátt. Eitt svæsnasta dæmið um slíkt orð á síðari árum er ‘vók’ (e. woke). Það er að mínu viti nýjasta tilraun harða hægrisins til þess að stjórna orðræðunni um sína andstæðinga. Ég veit að þeir bjuggu ekki orðið til, en þeir völdu það sérstaklega, eitt af af ótal orðum sem fólk notar, og gerðu það að aðal-merkimiðanum yfir alla andstæðinga sína, og létu upprunanlegu skilgreininguna gleymast. Fyrri tilraunir til slíkrar stjórnunar á því hvernig andstæðingar þeirra eru skilgreindir erlendis eru til dæmis ‘Political correctness’ (pólitísk rétthugsun), ‘social justice warrior’(réttlætisriddari) og á íslandi má nefna ‘góða fólkið’ og ‘latte-lepjandi lopatreflar’ Grunn vandamálið er að það er aldrei skilgreint nákvæmlega hvað ‘vók’ þýðir, það er mjög þægilegt fyrir þau sem nota það mest, þá geta sem flestir notað það eftir sínu höfði. Fyrir einhverjum sem eru á móti ‘vók’ þýðir það að þeim finnst réttindabarátta hinsegin fólks hafa gengið of langt, og sjá þetta á síðari árum sérstaklega sem andstöðu við trans fólk. Donald Trump og Elon Must eru gott dæmi um það. Fyrir öðrum snýst þetta meira um andstöðu við baráttu gegn loftslagsbreytingum, andstöðu við kvenréttindi eða femínisma, trúleysi, jafnvel borgarlínu hefur verið lýst af sumum sem ‘vók’. Ef ég geri hins vegar góða tilraun til að skilja rétt þau sem ganga þó lengst í að skilgreina það, í sinni andstöðu, má kannski lýsa því þannig að þau sjái ‘vók’ sem pólitískan rétttrúnað, innihaldslausa gervi-hugsjónamennsku og dygðaskreytingu, og sem einhvers konar hugmyndafræði skoðanakúgunar eða slaufunar, en ég kannast ekki við að nein af þeim sem eru iðulega orðuð við ‘vók’ið vilji skoðanakúgun. Málið er nefnilega að fólkið sem er kallað ‘vók’ kallar sig það ekki sjálft, nema mögulega á allra síðustu misserum í einhverjum mótþróa, til að endurheimta orðið. Ef ég reyni að skilja orðið frá mínum bæjardyrum, þá þýðir það bara að sýna fólki virðingu, kunna að meta fjölbreytileika, og vera vakandi fyrir óréttlæti og tilbúin til að berjast gegn því. Þetta er orð sem er einfaldlega valið af harðasta hægrinu erlendis til þess að lýsa okkur, af því það hjálpar þeim að lýsa okkur í sem neikvæðastri mynd, sem þeir stjórna. Við sem erum kölluð ‘vók’ veljum okkur það ekki sjálf, það eru andstæðingar okkar sem velja það, og af því þeir velja hver það eru sem eru holdgervingar ‘vóksins’ hverju sinni, þá geta þeir valið erfiðustu dæmin, frekasta fólkið, þau sem hafa verstan málstað, fara harðast fram eða hafa minnstan sjarma. Önnur og jákvæðari dæmi eru ekki að velja sig sjálf inn í mengið, af því þeir stjórna því og við hugsum ekki um okkur sjálf þannig. Ég kalla mig nefnilega ekki ‘vók’, nema mögulega í einhverjum samtölum þar sem við förum vel yfir skilgreininguna. En í augum almennings er ég örugglega ein skýrasta birtingarmyndin, fjölmenningarsinnuð trans kona, Pírati, Star Trek nörd, femínisti, jafnréttissinni, einhver sem berst gegn loftslagsbreytingum. En ég er ekki fylgjandi skoðanakúgun, ég vil ekki banna fólki að hafa skoðanir eða tjá þær, þó ég vissulega áskilji mér rétt til að vera ósammála og tjá mig um það. Ef það er orðið skoðanakúgun að vera opinberlega ósammála skoðun sem er viðruð opinberlega, þá veit ég í alvöru ekki hvert við erum komin. Ég vil ekki troða mínum einkamálum ofan í kokið á fólki, en ég vil fá að vera ég, og ég vil að fólk sem er leitandi hafi aðgang að upplýsingum. Það er algjört höfuð atriði, ef við ætlum að eiga uppbyggilegt pólitískt samtal sem einhverju skilar, að við vitum hvað fólk er að reyna að segja við okkur. Ef kjósendur vilja senda senda pólitíkinni skilaboð um að þau séu komin með nóg af t.d. slaufunarmenningu, þau vilji frekar tala um verðbólgu og heilbrigðiskerfið en flóttafólk eða loftslagsmál, þá er það ekki gott ef skilaboðin sem fólk heyrir í staðinn er að þau séu á móti jafnrétti fyrir trans fólk eða eitthvað annað. Það skiptir máli bæði svo að þau sem eru kölluð ‘vók’ viti hverju sé verið að hafna, ef svo ber undir, en ekki síður til þess að þeir sem básúna sig sem ‘and-vók’ viti hvaða umboð almenningur vill sannarlega veita þeim, ef þeim er á annað borð veitt umboð. Staðreyndin er að það hentar þeim sem nota orðið um sína andstæðinga alveg ofboðslega vel að hafa þetta orð illa skilgreint, þannig er auðveldara að fá sem flest með á móti sér, hvort sem það eru andstæðingar slaufunar, kvenréttinda, loftslagsaðgerða, trans fólks, covid aðgerða, svarts fólks, fólks með fötlun, skoðanakúgunar eða bara hvers sem er sem þeim dettur í hug hverja stundina, án þess að þurfa að takast á við það innbyrðis nákvæmlega hvað það þýði. Þá varðar nefnilega ekki um það að merking orða sé skýr, en þeir vita að okkur hin varðar um það, og þau treysta á að við eyðum orku í að reyna að fá það á hreint meðan þeir hlæja. Svo ég hvet okkur öll til þess að hætta bara að nota þetta orð, það er ekki gagnlegt, það er verkfæri þeirra sem hafa hag af því að orðræðan sé ónákvæm og óskýr. Segjum skýrt hvað það er sem við erum fylgjandi og hvað það er sem fer í taugarnar á okkur. Leyfum ekki innfluttu menningarstríði að stjórna okkar samtali. Höfundur er stjórnmálakona. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alexandra Briem Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Og þá meina ég orðið ‘vók’. Það er nefnilega fátt sem gerir uppbyggileg samskipti erfiðari en það þegar fólk skilur ekki orð á sama hátt. Eitt svæsnasta dæmið um slíkt orð á síðari árum er ‘vók’ (e. woke). Það er að mínu viti nýjasta tilraun harða hægrisins til þess að stjórna orðræðunni um sína andstæðinga. Ég veit að þeir bjuggu ekki orðið til, en þeir völdu það sérstaklega, eitt af af ótal orðum sem fólk notar, og gerðu það að aðal-merkimiðanum yfir alla andstæðinga sína, og létu upprunanlegu skilgreininguna gleymast. Fyrri tilraunir til slíkrar stjórnunar á því hvernig andstæðingar þeirra eru skilgreindir erlendis eru til dæmis ‘Political correctness’ (pólitísk rétthugsun), ‘social justice warrior’(réttlætisriddari) og á íslandi má nefna ‘góða fólkið’ og ‘latte-lepjandi lopatreflar’ Grunn vandamálið er að það er aldrei skilgreint nákvæmlega hvað ‘vók’ þýðir, það er mjög þægilegt fyrir þau sem nota það mest, þá geta sem flestir notað það eftir sínu höfði. Fyrir einhverjum sem eru á móti ‘vók’ þýðir það að þeim finnst réttindabarátta hinsegin fólks hafa gengið of langt, og sjá þetta á síðari árum sérstaklega sem andstöðu við trans fólk. Donald Trump og Elon Must eru gott dæmi um það. Fyrir öðrum snýst þetta meira um andstöðu við baráttu gegn loftslagsbreytingum, andstöðu við kvenréttindi eða femínisma, trúleysi, jafnvel borgarlínu hefur verið lýst af sumum sem ‘vók’. Ef ég geri hins vegar góða tilraun til að skilja rétt þau sem ganga þó lengst í að skilgreina það, í sinni andstöðu, má kannski lýsa því þannig að þau sjái ‘vók’ sem pólitískan rétttrúnað, innihaldslausa gervi-hugsjónamennsku og dygðaskreytingu, og sem einhvers konar hugmyndafræði skoðanakúgunar eða slaufunar, en ég kannast ekki við að nein af þeim sem eru iðulega orðuð við ‘vók’ið vilji skoðanakúgun. Málið er nefnilega að fólkið sem er kallað ‘vók’ kallar sig það ekki sjálft, nema mögulega á allra síðustu misserum í einhverjum mótþróa, til að endurheimta orðið. Ef ég reyni að skilja orðið frá mínum bæjardyrum, þá þýðir það bara að sýna fólki virðingu, kunna að meta fjölbreytileika, og vera vakandi fyrir óréttlæti og tilbúin til að berjast gegn því. Þetta er orð sem er einfaldlega valið af harðasta hægrinu erlendis til þess að lýsa okkur, af því það hjálpar þeim að lýsa okkur í sem neikvæðastri mynd, sem þeir stjórna. Við sem erum kölluð ‘vók’ veljum okkur það ekki sjálf, það eru andstæðingar okkar sem velja það, og af því þeir velja hver það eru sem eru holdgervingar ‘vóksins’ hverju sinni, þá geta þeir valið erfiðustu dæmin, frekasta fólkið, þau sem hafa verstan málstað, fara harðast fram eða hafa minnstan sjarma. Önnur og jákvæðari dæmi eru ekki að velja sig sjálf inn í mengið, af því þeir stjórna því og við hugsum ekki um okkur sjálf þannig. Ég kalla mig nefnilega ekki ‘vók’, nema mögulega í einhverjum samtölum þar sem við förum vel yfir skilgreininguna. En í augum almennings er ég örugglega ein skýrasta birtingarmyndin, fjölmenningarsinnuð trans kona, Pírati, Star Trek nörd, femínisti, jafnréttissinni, einhver sem berst gegn loftslagsbreytingum. En ég er ekki fylgjandi skoðanakúgun, ég vil ekki banna fólki að hafa skoðanir eða tjá þær, þó ég vissulega áskilji mér rétt til að vera ósammála og tjá mig um það. Ef það er orðið skoðanakúgun að vera opinberlega ósammála skoðun sem er viðruð opinberlega, þá veit ég í alvöru ekki hvert við erum komin. Ég vil ekki troða mínum einkamálum ofan í kokið á fólki, en ég vil fá að vera ég, og ég vil að fólk sem er leitandi hafi aðgang að upplýsingum. Það er algjört höfuð atriði, ef við ætlum að eiga uppbyggilegt pólitískt samtal sem einhverju skilar, að við vitum hvað fólk er að reyna að segja við okkur. Ef kjósendur vilja senda senda pólitíkinni skilaboð um að þau séu komin með nóg af t.d. slaufunarmenningu, þau vilji frekar tala um verðbólgu og heilbrigðiskerfið en flóttafólk eða loftslagsmál, þá er það ekki gott ef skilaboðin sem fólk heyrir í staðinn er að þau séu á móti jafnrétti fyrir trans fólk eða eitthvað annað. Það skiptir máli bæði svo að þau sem eru kölluð ‘vók’ viti hverju sé verið að hafna, ef svo ber undir, en ekki síður til þess að þeir sem básúna sig sem ‘and-vók’ viti hvaða umboð almenningur vill sannarlega veita þeim, ef þeim er á annað borð veitt umboð. Staðreyndin er að það hentar þeim sem nota orðið um sína andstæðinga alveg ofboðslega vel að hafa þetta orð illa skilgreint, þannig er auðveldara að fá sem flest með á móti sér, hvort sem það eru andstæðingar slaufunar, kvenréttinda, loftslagsaðgerða, trans fólks, covid aðgerða, svarts fólks, fólks með fötlun, skoðanakúgunar eða bara hvers sem er sem þeim dettur í hug hverja stundina, án þess að þurfa að takast á við það innbyrðis nákvæmlega hvað það þýði. Þá varðar nefnilega ekki um það að merking orða sé skýr, en þeir vita að okkur hin varðar um það, og þau treysta á að við eyðum orku í að reyna að fá það á hreint meðan þeir hlæja. Svo ég hvet okkur öll til þess að hætta bara að nota þetta orð, það er ekki gagnlegt, það er verkfæri þeirra sem hafa hag af því að orðræðan sé ónákvæm og óskýr. Segjum skýrt hvað það er sem við erum fylgjandi og hvað það er sem fer í taugarnar á okkur. Leyfum ekki innfluttu menningarstríði að stjórna okkar samtali. Höfundur er stjórnmálakona.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun