‘Vók’ er djók Alexandra Briem skrifar 8. apríl 2025 12:02 Og þá meina ég orðið ‘vók’. Það er nefnilega fátt sem gerir uppbyggileg samskipti erfiðari en það þegar fólk skilur ekki orð á sama hátt. Eitt svæsnasta dæmið um slíkt orð á síðari árum er ‘vók’ (e. woke). Það er að mínu viti nýjasta tilraun harða hægrisins til þess að stjórna orðræðunni um sína andstæðinga. Ég veit að þeir bjuggu ekki orðið til, en þeir völdu það sérstaklega, eitt af af ótal orðum sem fólk notar, og gerðu það að aðal-merkimiðanum yfir alla andstæðinga sína, og létu upprunanlegu skilgreininguna gleymast. Fyrri tilraunir til slíkrar stjórnunar á því hvernig andstæðingar þeirra eru skilgreindir erlendis eru til dæmis ‘Political correctness’ (pólitísk rétthugsun), ‘social justice warrior’(réttlætisriddari) og á íslandi má nefna ‘góða fólkið’ og ‘latte-lepjandi lopatreflar’ Grunn vandamálið er að það er aldrei skilgreint nákvæmlega hvað ‘vók’ þýðir, það er mjög þægilegt fyrir þau sem nota það mest, þá geta sem flestir notað það eftir sínu höfði. Fyrir einhverjum sem eru á móti ‘vók’ þýðir það að þeim finnst réttindabarátta hinsegin fólks hafa gengið of langt, og sjá þetta á síðari árum sérstaklega sem andstöðu við trans fólk. Donald Trump og Elon Must eru gott dæmi um það. Fyrir öðrum snýst þetta meira um andstöðu við baráttu gegn loftslagsbreytingum, andstöðu við kvenréttindi eða femínisma, trúleysi, jafnvel borgarlínu hefur verið lýst af sumum sem ‘vók’. Ef ég geri hins vegar góða tilraun til að skilja rétt þau sem ganga þó lengst í að skilgreina það, í sinni andstöðu, má kannski lýsa því þannig að þau sjái ‘vók’ sem pólitískan rétttrúnað, innihaldslausa gervi-hugsjónamennsku og dygðaskreytingu, og sem einhvers konar hugmyndafræði skoðanakúgunar eða slaufunar, en ég kannast ekki við að nein af þeim sem eru iðulega orðuð við ‘vók’ið vilji skoðanakúgun. Málið er nefnilega að fólkið sem er kallað ‘vók’ kallar sig það ekki sjálft, nema mögulega á allra síðustu misserum í einhverjum mótþróa, til að endurheimta orðið. Ef ég reyni að skilja orðið frá mínum bæjardyrum, þá þýðir það bara að sýna fólki virðingu, kunna að meta fjölbreytileika, og vera vakandi fyrir óréttlæti og tilbúin til að berjast gegn því. Þetta er orð sem er einfaldlega valið af harðasta hægrinu erlendis til þess að lýsa okkur, af því það hjálpar þeim að lýsa okkur í sem neikvæðastri mynd, sem þeir stjórna. Við sem erum kölluð ‘vók’ veljum okkur það ekki sjálf, það eru andstæðingar okkar sem velja það, og af því þeir velja hver það eru sem eru holdgervingar ‘vóksins’ hverju sinni, þá geta þeir valið erfiðustu dæmin, frekasta fólkið, þau sem hafa verstan málstað, fara harðast fram eða hafa minnstan sjarma. Önnur og jákvæðari dæmi eru ekki að velja sig sjálf inn í mengið, af því þeir stjórna því og við hugsum ekki um okkur sjálf þannig. Ég kalla mig nefnilega ekki ‘vók’, nema mögulega í einhverjum samtölum þar sem við förum vel yfir skilgreininguna. En í augum almennings er ég örugglega ein skýrasta birtingarmyndin, fjölmenningarsinnuð trans kona, Pírati, Star Trek nörd, femínisti, jafnréttissinni, einhver sem berst gegn loftslagsbreytingum. En ég er ekki fylgjandi skoðanakúgun, ég vil ekki banna fólki að hafa skoðanir eða tjá þær, þó ég vissulega áskilji mér rétt til að vera ósammála og tjá mig um það. Ef það er orðið skoðanakúgun að vera opinberlega ósammála skoðun sem er viðruð opinberlega, þá veit ég í alvöru ekki hvert við erum komin. Ég vil ekki troða mínum einkamálum ofan í kokið á fólki, en ég vil fá að vera ég, og ég vil að fólk sem er leitandi hafi aðgang að upplýsingum. Það er algjört höfuð atriði, ef við ætlum að eiga uppbyggilegt pólitískt samtal sem einhverju skilar, að við vitum hvað fólk er að reyna að segja við okkur. Ef kjósendur vilja senda senda pólitíkinni skilaboð um að þau séu komin með nóg af t.d. slaufunarmenningu, þau vilji frekar tala um verðbólgu og heilbrigðiskerfið en flóttafólk eða loftslagsmál, þá er það ekki gott ef skilaboðin sem fólk heyrir í staðinn er að þau séu á móti jafnrétti fyrir trans fólk eða eitthvað annað. Það skiptir máli bæði svo að þau sem eru kölluð ‘vók’ viti hverju sé verið að hafna, ef svo ber undir, en ekki síður til þess að þeir sem básúna sig sem ‘and-vók’ viti hvaða umboð almenningur vill sannarlega veita þeim, ef þeim er á annað borð veitt umboð. Staðreyndin er að það hentar þeim sem nota orðið um sína andstæðinga alveg ofboðslega vel að hafa þetta orð illa skilgreint, þannig er auðveldara að fá sem flest með á móti sér, hvort sem það eru andstæðingar slaufunar, kvenréttinda, loftslagsaðgerða, trans fólks, covid aðgerða, svarts fólks, fólks með fötlun, skoðanakúgunar eða bara hvers sem er sem þeim dettur í hug hverja stundina, án þess að þurfa að takast á við það innbyrðis nákvæmlega hvað það þýði. Þá varðar nefnilega ekki um það að merking orða sé skýr, en þeir vita að okkur hin varðar um það, og þau treysta á að við eyðum orku í að reyna að fá það á hreint meðan þeir hlæja. Svo ég hvet okkur öll til þess að hætta bara að nota þetta orð, það er ekki gagnlegt, það er verkfæri þeirra sem hafa hag af því að orðræðan sé ónákvæm og óskýr. Segjum skýrt hvað það er sem við erum fylgjandi og hvað það er sem fer í taugarnar á okkur. Leyfum ekki innfluttu menningarstríði að stjórna okkar samtali. Höfundur er stjórnmálakona. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alexandra Briem Mest lesið Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Sjá meira
Og þá meina ég orðið ‘vók’. Það er nefnilega fátt sem gerir uppbyggileg samskipti erfiðari en það þegar fólk skilur ekki orð á sama hátt. Eitt svæsnasta dæmið um slíkt orð á síðari árum er ‘vók’ (e. woke). Það er að mínu viti nýjasta tilraun harða hægrisins til þess að stjórna orðræðunni um sína andstæðinga. Ég veit að þeir bjuggu ekki orðið til, en þeir völdu það sérstaklega, eitt af af ótal orðum sem fólk notar, og gerðu það að aðal-merkimiðanum yfir alla andstæðinga sína, og létu upprunanlegu skilgreininguna gleymast. Fyrri tilraunir til slíkrar stjórnunar á því hvernig andstæðingar þeirra eru skilgreindir erlendis eru til dæmis ‘Political correctness’ (pólitísk rétthugsun), ‘social justice warrior’(réttlætisriddari) og á íslandi má nefna ‘góða fólkið’ og ‘latte-lepjandi lopatreflar’ Grunn vandamálið er að það er aldrei skilgreint nákvæmlega hvað ‘vók’ þýðir, það er mjög þægilegt fyrir þau sem nota það mest, þá geta sem flestir notað það eftir sínu höfði. Fyrir einhverjum sem eru á móti ‘vók’ þýðir það að þeim finnst réttindabarátta hinsegin fólks hafa gengið of langt, og sjá þetta á síðari árum sérstaklega sem andstöðu við trans fólk. Donald Trump og Elon Must eru gott dæmi um það. Fyrir öðrum snýst þetta meira um andstöðu við baráttu gegn loftslagsbreytingum, andstöðu við kvenréttindi eða femínisma, trúleysi, jafnvel borgarlínu hefur verið lýst af sumum sem ‘vók’. Ef ég geri hins vegar góða tilraun til að skilja rétt þau sem ganga þó lengst í að skilgreina það, í sinni andstöðu, má kannski lýsa því þannig að þau sjái ‘vók’ sem pólitískan rétttrúnað, innihaldslausa gervi-hugsjónamennsku og dygðaskreytingu, og sem einhvers konar hugmyndafræði skoðanakúgunar eða slaufunar, en ég kannast ekki við að nein af þeim sem eru iðulega orðuð við ‘vók’ið vilji skoðanakúgun. Málið er nefnilega að fólkið sem er kallað ‘vók’ kallar sig það ekki sjálft, nema mögulega á allra síðustu misserum í einhverjum mótþróa, til að endurheimta orðið. Ef ég reyni að skilja orðið frá mínum bæjardyrum, þá þýðir það bara að sýna fólki virðingu, kunna að meta fjölbreytileika, og vera vakandi fyrir óréttlæti og tilbúin til að berjast gegn því. Þetta er orð sem er einfaldlega valið af harðasta hægrinu erlendis til þess að lýsa okkur, af því það hjálpar þeim að lýsa okkur í sem neikvæðastri mynd, sem þeir stjórna. Við sem erum kölluð ‘vók’ veljum okkur það ekki sjálf, það eru andstæðingar okkar sem velja það, og af því þeir velja hver það eru sem eru holdgervingar ‘vóksins’ hverju sinni, þá geta þeir valið erfiðustu dæmin, frekasta fólkið, þau sem hafa verstan málstað, fara harðast fram eða hafa minnstan sjarma. Önnur og jákvæðari dæmi eru ekki að velja sig sjálf inn í mengið, af því þeir stjórna því og við hugsum ekki um okkur sjálf þannig. Ég kalla mig nefnilega ekki ‘vók’, nema mögulega í einhverjum samtölum þar sem við förum vel yfir skilgreininguna. En í augum almennings er ég örugglega ein skýrasta birtingarmyndin, fjölmenningarsinnuð trans kona, Pírati, Star Trek nörd, femínisti, jafnréttissinni, einhver sem berst gegn loftslagsbreytingum. En ég er ekki fylgjandi skoðanakúgun, ég vil ekki banna fólki að hafa skoðanir eða tjá þær, þó ég vissulega áskilji mér rétt til að vera ósammála og tjá mig um það. Ef það er orðið skoðanakúgun að vera opinberlega ósammála skoðun sem er viðruð opinberlega, þá veit ég í alvöru ekki hvert við erum komin. Ég vil ekki troða mínum einkamálum ofan í kokið á fólki, en ég vil fá að vera ég, og ég vil að fólk sem er leitandi hafi aðgang að upplýsingum. Það er algjört höfuð atriði, ef við ætlum að eiga uppbyggilegt pólitískt samtal sem einhverju skilar, að við vitum hvað fólk er að reyna að segja við okkur. Ef kjósendur vilja senda senda pólitíkinni skilaboð um að þau séu komin með nóg af t.d. slaufunarmenningu, þau vilji frekar tala um verðbólgu og heilbrigðiskerfið en flóttafólk eða loftslagsmál, þá er það ekki gott ef skilaboðin sem fólk heyrir í staðinn er að þau séu á móti jafnrétti fyrir trans fólk eða eitthvað annað. Það skiptir máli bæði svo að þau sem eru kölluð ‘vók’ viti hverju sé verið að hafna, ef svo ber undir, en ekki síður til þess að þeir sem básúna sig sem ‘and-vók’ viti hvaða umboð almenningur vill sannarlega veita þeim, ef þeim er á annað borð veitt umboð. Staðreyndin er að það hentar þeim sem nota orðið um sína andstæðinga alveg ofboðslega vel að hafa þetta orð illa skilgreint, þannig er auðveldara að fá sem flest með á móti sér, hvort sem það eru andstæðingar slaufunar, kvenréttinda, loftslagsaðgerða, trans fólks, covid aðgerða, svarts fólks, fólks með fötlun, skoðanakúgunar eða bara hvers sem er sem þeim dettur í hug hverja stundina, án þess að þurfa að takast á við það innbyrðis nákvæmlega hvað það þýði. Þá varðar nefnilega ekki um það að merking orða sé skýr, en þeir vita að okkur hin varðar um það, og þau treysta á að við eyðum orku í að reyna að fá það á hreint meðan þeir hlæja. Svo ég hvet okkur öll til þess að hætta bara að nota þetta orð, það er ekki gagnlegt, það er verkfæri þeirra sem hafa hag af því að orðræðan sé ónákvæm og óskýr. Segjum skýrt hvað það er sem við erum fylgjandi og hvað það er sem fer í taugarnar á okkur. Leyfum ekki innfluttu menningarstríði að stjórna okkar samtali. Höfundur er stjórnmálakona.
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar