Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar 9. maí 2025 12:02 Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Skoðun Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Sjá meira
Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands.
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun