Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar 9. maí 2025 12:02 Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick Skoðun Skoðun Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Sjá meira
Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands.
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun