Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 16. júní 2025 19:00 Í fyrri greinum hefur ég fjallað um hvernig gervigreind getur létt álagi af kennurum (Sjá hér) og hvernig hún getur umbylt skólakerfinu með nýstárlegum hugmyndum (Sjá hér). En stærsta spurningin er sú mikilvægasta: hvaða þýðingu hefur þetta fyrir nemandann sjálfan? Sérstaklega þá sem þurfa mest á stuðningi að halda? Svarið er að gervigreind hefur burði til að verða öflugasta jafnréttistæki sem íslenskt skólakerfi hefur kynnst. Hún getur tryggt að allir nemendur, óháð búsetu, móðurmáli eða námsgetu, fái þann stuðning sem þeir þurfa til að blómstra. Brú fyrir nemendur með annað móðurmál Eitt heitasta umræðuefnið í íslensku skólastarfi er hvernig best er að styðja við þann stóra og vaxandi hóp nemenda sem hefur annað móðurmál en íslensku. Í sumum sveitarfélögum er þetta hlutfall orðið verulegt. Hér getur gervigreind orðið sannkallaður leikbreytir. Ímyndið ykkur nemanda sem er nýfluttur til landsins. Gervigreind getur boðið upp á rauntímaþýðingu á því sem kennarinn segir, sem birtist sem texti á spjaldtölvu nemandans. Þetta gerir barninu kleift að fylgjast með í tímum frá fyrsta degi. Samhliða þessu geta sérhæfðir gervigreindarkennarar veitt einstaklingsmiðaða íslenskukennslu, lagaða að hraða og þörfum hvers og eins, sem flýtir fyrir málanámi og félagslegri aðlögun. Snemmtæk íhlutun og stuðningur við sérþarfir Eitt mest spennandi svið gervigreindar í menntun er snemmtæk greining á námsörðugleikum. Ímyndið ykkur kerfi sem getur, með því að greina lesmynstur barns í 2. bekk, bent kennara á að það sýni fyrstu merki um lesblindu (dyslexíu), mánuðum áður en það kæmi fram á hefðbundnum skimunarprófum. Tækni á borð við þessa getur gjörbreytt lífi barna með því að tryggja skjóta og markvissa íhlutun. Íslenska fyrir 21. öldina Hvernig fáum við stafræna kynslóð til að æfa sig í íslenskri málfræði og lestri? Með því að gera æfinguna gagnvirka og persónulega. Lestrarþjálfun: Gervigreindarforrit eins og Amira Learning geta hlustað á barn lesa og gefið strax endurgjöf. Þau geta mælt leshraða og bent á orð sem barnið á í erfiðleikum með. Þetta er eins og að hafa einkakennara við hlið sér í hvert skipti sem lesið er. Málfræðiaðstoð: Forrit eins og Grammarly (sem verður vonandi betra í íslensku) geta hjálpað nemendum að laga málfar og setningaskipan í ritunarverkefnum. Þau læra af mistökum sínum jafnóðum, í stað þess að bíða eftir yfirferð kennara dögum síðar. Rannsóknir sýna að slík tæki geta flýtt fyrir framförum í ritun um 20%. Stærðfræði sem allir skilja Það þekkja margir tilfinninguna úr stærðfræðitímum: annaðhvort leiddist manni því maður var langt á undan, eða maður var týndur því kennarinn fór of hratt yfir. Aðlögunarhæf gervigreindarforrit (e. adaptive learning) leysa þetta vandamál. Forrit eins og DreamBox eða Khan Academy gefa hverjum nemanda verkefni sem passa nákvæmlega við hans getu. Ef nemandi leysir dæmin auðveldlega fær hann strax erfiðari verkefni. Ef hann festist í deilingu fær hann einfaldari æfingar til að byggja upp grunninn. Niðurstaðan? Enginn er skilinn eftir og engum leiðist. Slík kerfi hafa sýnt sig geta aukið árangur um allt að 30%. Vísindi sem hægt er að snerta og upplifa Með sýndartilraunastofum getur nemandi á Húsavík framkvæmt sömu tilraunir og nemandi í Reykjavík. Þeir gætu rannsakað áhrif loftslagsbreytinga á íslenska jökla í sýndarveruleika eða unnið með raungögn frá Veðurstofunni. Framtíðin er persónuleg Stafrænn leiðbeinandi: Í framtíðinni gætu nemendur haft sinn eigin stafræna leiðbeinanda sem leiðir þá í gegnum námsefnið, hjálpar við verkefni og gerir námið meira spennandi og persónulegra. Einstaklingsmiðaður námsferill: Nám gæti farið fram á hraða sem hentar hverjum og einum. Nemendur fylgja ekki lengur hefðbundinni bekkjarskipan eftir aldri, heldur læra þeir á sínum hraða í hverri grein. Tímamót í íslenskri menntun: Áskorun til okkar allra Gervigreind er ekki töfralausn, en hún er verkfæri sem getur fært okkur nær hugsjóninni um skóla án aðgreiningar. En tæknin ein og sér gerir ekkert. Hún kallar á forystu og framtíðarsýn frá skólayfirvöldum, sveitarfélögum og stjórnvöldum. Spurningin er ekki lengur hvort við eigum að nota gervigreind, heldur hvernig við ætlum að nýta hana til að styrkja okkar bestu gildi: jöfnuð, mannúð og námsgleði fyrir öll börn. Áskorunin liggur hjá okkur. Hver verður fyrstur til að svara kallinu? Í næstu grein mun ég skrifa um ógnir og tækifæri við innleiðingu gervigreindar í skólum. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Gervigreind Skóla- og menntamál Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Í fyrri greinum hefur ég fjallað um hvernig gervigreind getur létt álagi af kennurum (Sjá hér) og hvernig hún getur umbylt skólakerfinu með nýstárlegum hugmyndum (Sjá hér). En stærsta spurningin er sú mikilvægasta: hvaða þýðingu hefur þetta fyrir nemandann sjálfan? Sérstaklega þá sem þurfa mest á stuðningi að halda? Svarið er að gervigreind hefur burði til að verða öflugasta jafnréttistæki sem íslenskt skólakerfi hefur kynnst. Hún getur tryggt að allir nemendur, óháð búsetu, móðurmáli eða námsgetu, fái þann stuðning sem þeir þurfa til að blómstra. Brú fyrir nemendur með annað móðurmál Eitt heitasta umræðuefnið í íslensku skólastarfi er hvernig best er að styðja við þann stóra og vaxandi hóp nemenda sem hefur annað móðurmál en íslensku. Í sumum sveitarfélögum er þetta hlutfall orðið verulegt. Hér getur gervigreind orðið sannkallaður leikbreytir. Ímyndið ykkur nemanda sem er nýfluttur til landsins. Gervigreind getur boðið upp á rauntímaþýðingu á því sem kennarinn segir, sem birtist sem texti á spjaldtölvu nemandans. Þetta gerir barninu kleift að fylgjast með í tímum frá fyrsta degi. Samhliða þessu geta sérhæfðir gervigreindarkennarar veitt einstaklingsmiðaða íslenskukennslu, lagaða að hraða og þörfum hvers og eins, sem flýtir fyrir málanámi og félagslegri aðlögun. Snemmtæk íhlutun og stuðningur við sérþarfir Eitt mest spennandi svið gervigreindar í menntun er snemmtæk greining á námsörðugleikum. Ímyndið ykkur kerfi sem getur, með því að greina lesmynstur barns í 2. bekk, bent kennara á að það sýni fyrstu merki um lesblindu (dyslexíu), mánuðum áður en það kæmi fram á hefðbundnum skimunarprófum. Tækni á borð við þessa getur gjörbreytt lífi barna með því að tryggja skjóta og markvissa íhlutun. Íslenska fyrir 21. öldina Hvernig fáum við stafræna kynslóð til að æfa sig í íslenskri málfræði og lestri? Með því að gera æfinguna gagnvirka og persónulega. Lestrarþjálfun: Gervigreindarforrit eins og Amira Learning geta hlustað á barn lesa og gefið strax endurgjöf. Þau geta mælt leshraða og bent á orð sem barnið á í erfiðleikum með. Þetta er eins og að hafa einkakennara við hlið sér í hvert skipti sem lesið er. Málfræðiaðstoð: Forrit eins og Grammarly (sem verður vonandi betra í íslensku) geta hjálpað nemendum að laga málfar og setningaskipan í ritunarverkefnum. Þau læra af mistökum sínum jafnóðum, í stað þess að bíða eftir yfirferð kennara dögum síðar. Rannsóknir sýna að slík tæki geta flýtt fyrir framförum í ritun um 20%. Stærðfræði sem allir skilja Það þekkja margir tilfinninguna úr stærðfræðitímum: annaðhvort leiddist manni því maður var langt á undan, eða maður var týndur því kennarinn fór of hratt yfir. Aðlögunarhæf gervigreindarforrit (e. adaptive learning) leysa þetta vandamál. Forrit eins og DreamBox eða Khan Academy gefa hverjum nemanda verkefni sem passa nákvæmlega við hans getu. Ef nemandi leysir dæmin auðveldlega fær hann strax erfiðari verkefni. Ef hann festist í deilingu fær hann einfaldari æfingar til að byggja upp grunninn. Niðurstaðan? Enginn er skilinn eftir og engum leiðist. Slík kerfi hafa sýnt sig geta aukið árangur um allt að 30%. Vísindi sem hægt er að snerta og upplifa Með sýndartilraunastofum getur nemandi á Húsavík framkvæmt sömu tilraunir og nemandi í Reykjavík. Þeir gætu rannsakað áhrif loftslagsbreytinga á íslenska jökla í sýndarveruleika eða unnið með raungögn frá Veðurstofunni. Framtíðin er persónuleg Stafrænn leiðbeinandi: Í framtíðinni gætu nemendur haft sinn eigin stafræna leiðbeinanda sem leiðir þá í gegnum námsefnið, hjálpar við verkefni og gerir námið meira spennandi og persónulegra. Einstaklingsmiðaður námsferill: Nám gæti farið fram á hraða sem hentar hverjum og einum. Nemendur fylgja ekki lengur hefðbundinni bekkjarskipan eftir aldri, heldur læra þeir á sínum hraða í hverri grein. Tímamót í íslenskri menntun: Áskorun til okkar allra Gervigreind er ekki töfralausn, en hún er verkfæri sem getur fært okkur nær hugsjóninni um skóla án aðgreiningar. En tæknin ein og sér gerir ekkert. Hún kallar á forystu og framtíðarsýn frá skólayfirvöldum, sveitarfélögum og stjórnvöldum. Spurningin er ekki lengur hvort við eigum að nota gervigreind, heldur hvernig við ætlum að nýta hana til að styrkja okkar bestu gildi: jöfnuð, mannúð og námsgleði fyrir öll börn. Áskorunin liggur hjá okkur. Hver verður fyrstur til að svara kallinu? Í næstu grein mun ég skrifa um ógnir og tækifæri við innleiðingu gervigreindar í skólum. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar