Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar 10. október 2025 07:30 Stjórnvöld hafa kynnt áform um að leggja niður Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna og flytja verkefni þeirra til Matvælastofnunar og Umhverfis- og Orkustofnunar. Í kynningu er því haldið fram að með þessu sé verið að fækka stofnunum úr ellefu í tvær. Þessi framsetning er í besta falli villandi. Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna er svæðisbundin stofnun sem má líta á sem eina heild með margar starfstöðvar um landið. Þessi svæðisskipting mun ekki breytast með fyrirhuguðum breytingum, ef miðað er við áformin sem kynnt hafa verið, en samkvæmt þeim er stefnt að því að starfstöðvar haldist áfram dreifðar um landið. Í dag hafa rekstraraðilar einn eftirlitsaðila innan síns svæðis, en verði breytingarnar að veruleika munu þeir hafa tvo eftirlitsaðila, sem dæmi, þá þurfa rekstraraðilar, eins og veitingastaðir, líkamsræktarstöðvar og leikskólar að eiga samskipti við tvær ríkisstofnanir, Matvælastofnun og Umhverfis- og Orkustofnun í staðinn fyrir Heilbrigðiseftirlit. Þetta er aukið skrifræði og meira flækjustig fyrir atvinnulífið, en ekki sú einföldun sem boðuð er, auk þess sem hætt er á að breytingar gætu komið niður á þeim mikilvægu verkefnum sem heilbrigðiseftirlitið sinnir. Skortur á samráði og undirbúningi Það sem veldur sérstökum áhyggjum er að samráð við heilbrigðiseftirlitin sjálf og sérfræðinga á sviðinu hefur ekki farið fram með fullnægjandi hætti. Ítrekaðar ábendingar fagfólks um að slíkar breytingar myndu flækja kerfið enn frekar hafa verið hunsaðar. Tryggja þarf fagmennsku þegar verið er að gera kerfisbreytingar sem snerta bæði atvinnulíf og almenning, nauðsynlegt er að byggja á traustri greiningu og umræðu við alla hagaðila, ekki síst þá sem starfa á vettvangi. Það hefur ekki verið gert í þessu tilviki og ber það vott um skort á fagmennsku. Engin kostnaðargreining Engin heildstæð kostnaðargreining hefur farið fram. Óljóst er hvert fagfólk heilbrigðiseftirlitanna á að flytjast, hvaða tækjabúnað stofnanirnar þurfa að búa yfir, hver kostnaður við uppsetningu á nýjum starfstöðvum verður og hvað verður um starfsaðstöðu hringinn í kringum landið. Án slíkrar greiningar er óábyrgt að hefja breytingar af þessu tagi. Við þetta má bæta að engin greining hefur farið fram á þeim verkefnum sem Heilbrigðiseftirlit sveitafélaga sinna sem eru yfirgripsmikil, né hvernig best sé að sinna þeim. Endurtekin mistök stjórnvalda Einföldun er eftirsóknarverð en vanda þarf til verka svo tilganginum sé náð. Áform stjórnvalda um að leggja niður heilbrigðiseftirlit minna óneitanlega á fyrri tilraunir til einföldunar sem hafa gengið illa. Gott dæmi er nýleg skráningareglugerð, þar sem hluti fyrirtækja, sem áður voru starfsleyfisskyld hjá heilbrigðiseftirlitum sveitarfélaga (HES), var bætt við skráningarkerfi Umhverfis- og Orkustofnunar. Tilgangurinn var sagður sá að einfalda kerfið. Í framkvæmd reynist það hafa þveröfug áhrif, því HES er áfram að sinna eftirliti og úttektum á þessum sama hópi fyrirtækja. Fyrirtæki þurfa nú bæði að sækja um skráningu hjá Umhverfis- og Orkustofnun og mörg einnig að sækja um starfsleyfi hjá HES. Niðurstaðan er tvöfalt leyfisveitingakerfi sem veldur ruglingi og er óþjált í framkvæmd bæði fyrir fyrirtækin sjálf sem og eftirlitsaðila. Enn frekar var flækjustigið aukið með ákvæði í nýrri reglugerð um hollustuhætti, sem kom út í júní 2024, þar sem mælt var fyrir um fjögurra vikna auglýsingaskyldu á litlum og meðalstórum fyrirtækjum sem eru starfsleyfisskyld. HES hefur mótmælt þessu ákvæði harðlega. Auglýsingaskylda þessi hefur reynst bæði óþörf og íþyngjandi og hefur hún kallað fram ómarkvissar undantekningar. Sem dæmi fengu veitingamenn undanþágu frá reglunni með því að færa starfsemina úr flokki starfsleyfisskyldra fyrirtækja yfir í flokk skráningarskyldra (út frá hollustuháttalögum), í stað þess að afnema skylduna. Aðrir fyrirtækjaflokkar sátu þó eftir með óbreytta kvöð. Þetta er dæmi um svokallaða „gullhúðun“; að stjórnvöld setji óþarfa kvaðir og reglur ofan á tilskipanir Evrópusambandsins. Í stað þess að létta á flóknum ferlum hafa stjórnvöld bætt við nýjum reglum sem gera kerfið óskilvirkt og flóknara fyrir alla sem starfa innan þess. Almannahagsmunir í hættu Áformin virðast aðeins ná til starfsleyfis- og skráningarskyldum fyrirtækja en heilbrigðiseftirlitin sinna auk þess fjölda samfélagslegra verkefna. Þau takast á við ýmis mál vegna kvartana og ábendinga frá almenningi t.d. vegna hávaða, óheilnæms húsnæðis, sóðaskapar og ólyktar, þá sinna þau vöktun strandlengjunnar, taka neysluvatnssýni, veita umsagnir til sveitarfélaga og til sýslumanna og sinna ýmsum verkefnum í samstarfi við lögreglu, vinnueftirlit og eldvarnareftirliti. Óljóst er hver mun bera ábyrgð á þessum verkefnum í framtíðinni. Það er óásættanlegt að þessi þjónusta, sem snýr beint að lífsgæðum almennings, sé skilin eftir í óvissu. Áskorun um vönduð vinnubrögð Fyrirhugaðar breytingar á heilbrigðiseftirliti sveitarfélaga fela ekki í sér einföldun, heldur auka skrifræði, tvöfalt leyfisveitinga- og eftirlitskerfi og þar með auka flækjustig. Þær eru kynntar án heildstæðrar greiningar á áhrifum, án kostnaðarmats og án raunverulegs samráðs við sérfræðinga eða sveitarfélög. Skynsamlegt væri að ráðherra og Alþingi íhugi að stíga skref til baka áður en lengra er haldið og leiðrétti misheppnaðar breytingar á reglum. Nauðsynlegt er að leggja fram faglega úttekt sem tekur til verkefna, mannauðs, tækjabúnaðar, starfsaðstöðu og samfélagslegra áhrifa. Þá verður að tryggja raunverulegt samráð við sérfræðinga, heilbrigðiseftirlit og hagsmunaaðila. Að öðrum kosti eru almannahagsmunir, grunnþjónusta sveitarfélaga og atvinnulífið sjálft sett í óásættanlega óvissu sem gæti haft alvarlegar afleiðingar. Heilbrigðiseftirlitin eru ekki jaðarstofnun sem hægt er að hagræða tilviljanakennt með stjórnsýslulegum tilskipunum. Þau eru lykilstofnanir sem standa vörð um almannaheill, vernda heilnæmt umhverfi og tryggja rétt borgaranna til heilbrigðs lífsumhverfis. Í þessu samhengi er nálægð við nærumhverfi mikilvægt. Kallað er eftir ábyrgum vinnubrögðum. Alþingi og ráðherrar verða að endurmeta áformin, tryggja gagnsæi, fagleg vinnubrögð og eiga virkt samtal við þá sem hafa sérþekkingu á málaflokknum. Lýðheilsa og grunnþarfir almennings eru ekki tilraunaverkefni – þær eiga að vera í forgangi og þær krefjast vandaðra ákvarðana og ábyrgðar. Höfundur er heilbrigðisfulltrúi í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Heilbrigðiseftirlit Heilbrigðismál Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Stjórnvöld hafa kynnt áform um að leggja niður Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna og flytja verkefni þeirra til Matvælastofnunar og Umhverfis- og Orkustofnunar. Í kynningu er því haldið fram að með þessu sé verið að fækka stofnunum úr ellefu í tvær. Þessi framsetning er í besta falli villandi. Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaganna er svæðisbundin stofnun sem má líta á sem eina heild með margar starfstöðvar um landið. Þessi svæðisskipting mun ekki breytast með fyrirhuguðum breytingum, ef miðað er við áformin sem kynnt hafa verið, en samkvæmt þeim er stefnt að því að starfstöðvar haldist áfram dreifðar um landið. Í dag hafa rekstraraðilar einn eftirlitsaðila innan síns svæðis, en verði breytingarnar að veruleika munu þeir hafa tvo eftirlitsaðila, sem dæmi, þá þurfa rekstraraðilar, eins og veitingastaðir, líkamsræktarstöðvar og leikskólar að eiga samskipti við tvær ríkisstofnanir, Matvælastofnun og Umhverfis- og Orkustofnun í staðinn fyrir Heilbrigðiseftirlit. Þetta er aukið skrifræði og meira flækjustig fyrir atvinnulífið, en ekki sú einföldun sem boðuð er, auk þess sem hætt er á að breytingar gætu komið niður á þeim mikilvægu verkefnum sem heilbrigðiseftirlitið sinnir. Skortur á samráði og undirbúningi Það sem veldur sérstökum áhyggjum er að samráð við heilbrigðiseftirlitin sjálf og sérfræðinga á sviðinu hefur ekki farið fram með fullnægjandi hætti. Ítrekaðar ábendingar fagfólks um að slíkar breytingar myndu flækja kerfið enn frekar hafa verið hunsaðar. Tryggja þarf fagmennsku þegar verið er að gera kerfisbreytingar sem snerta bæði atvinnulíf og almenning, nauðsynlegt er að byggja á traustri greiningu og umræðu við alla hagaðila, ekki síst þá sem starfa á vettvangi. Það hefur ekki verið gert í þessu tilviki og ber það vott um skort á fagmennsku. Engin kostnaðargreining Engin heildstæð kostnaðargreining hefur farið fram. Óljóst er hvert fagfólk heilbrigðiseftirlitanna á að flytjast, hvaða tækjabúnað stofnanirnar þurfa að búa yfir, hver kostnaður við uppsetningu á nýjum starfstöðvum verður og hvað verður um starfsaðstöðu hringinn í kringum landið. Án slíkrar greiningar er óábyrgt að hefja breytingar af þessu tagi. Við þetta má bæta að engin greining hefur farið fram á þeim verkefnum sem Heilbrigðiseftirlit sveitafélaga sinna sem eru yfirgripsmikil, né hvernig best sé að sinna þeim. Endurtekin mistök stjórnvalda Einföldun er eftirsóknarverð en vanda þarf til verka svo tilganginum sé náð. Áform stjórnvalda um að leggja niður heilbrigðiseftirlit minna óneitanlega á fyrri tilraunir til einföldunar sem hafa gengið illa. Gott dæmi er nýleg skráningareglugerð, þar sem hluti fyrirtækja, sem áður voru starfsleyfisskyld hjá heilbrigðiseftirlitum sveitarfélaga (HES), var bætt við skráningarkerfi Umhverfis- og Orkustofnunar. Tilgangurinn var sagður sá að einfalda kerfið. Í framkvæmd reynist það hafa þveröfug áhrif, því HES er áfram að sinna eftirliti og úttektum á þessum sama hópi fyrirtækja. Fyrirtæki þurfa nú bæði að sækja um skráningu hjá Umhverfis- og Orkustofnun og mörg einnig að sækja um starfsleyfi hjá HES. Niðurstaðan er tvöfalt leyfisveitingakerfi sem veldur ruglingi og er óþjált í framkvæmd bæði fyrir fyrirtækin sjálf sem og eftirlitsaðila. Enn frekar var flækjustigið aukið með ákvæði í nýrri reglugerð um hollustuhætti, sem kom út í júní 2024, þar sem mælt var fyrir um fjögurra vikna auglýsingaskyldu á litlum og meðalstórum fyrirtækjum sem eru starfsleyfisskyld. HES hefur mótmælt þessu ákvæði harðlega. Auglýsingaskylda þessi hefur reynst bæði óþörf og íþyngjandi og hefur hún kallað fram ómarkvissar undantekningar. Sem dæmi fengu veitingamenn undanþágu frá reglunni með því að færa starfsemina úr flokki starfsleyfisskyldra fyrirtækja yfir í flokk skráningarskyldra (út frá hollustuháttalögum), í stað þess að afnema skylduna. Aðrir fyrirtækjaflokkar sátu þó eftir með óbreytta kvöð. Þetta er dæmi um svokallaða „gullhúðun“; að stjórnvöld setji óþarfa kvaðir og reglur ofan á tilskipanir Evrópusambandsins. Í stað þess að létta á flóknum ferlum hafa stjórnvöld bætt við nýjum reglum sem gera kerfið óskilvirkt og flóknara fyrir alla sem starfa innan þess. Almannahagsmunir í hættu Áformin virðast aðeins ná til starfsleyfis- og skráningarskyldum fyrirtækja en heilbrigðiseftirlitin sinna auk þess fjölda samfélagslegra verkefna. Þau takast á við ýmis mál vegna kvartana og ábendinga frá almenningi t.d. vegna hávaða, óheilnæms húsnæðis, sóðaskapar og ólyktar, þá sinna þau vöktun strandlengjunnar, taka neysluvatnssýni, veita umsagnir til sveitarfélaga og til sýslumanna og sinna ýmsum verkefnum í samstarfi við lögreglu, vinnueftirlit og eldvarnareftirliti. Óljóst er hver mun bera ábyrgð á þessum verkefnum í framtíðinni. Það er óásættanlegt að þessi þjónusta, sem snýr beint að lífsgæðum almennings, sé skilin eftir í óvissu. Áskorun um vönduð vinnubrögð Fyrirhugaðar breytingar á heilbrigðiseftirliti sveitarfélaga fela ekki í sér einföldun, heldur auka skrifræði, tvöfalt leyfisveitinga- og eftirlitskerfi og þar með auka flækjustig. Þær eru kynntar án heildstæðrar greiningar á áhrifum, án kostnaðarmats og án raunverulegs samráðs við sérfræðinga eða sveitarfélög. Skynsamlegt væri að ráðherra og Alþingi íhugi að stíga skref til baka áður en lengra er haldið og leiðrétti misheppnaðar breytingar á reglum. Nauðsynlegt er að leggja fram faglega úttekt sem tekur til verkefna, mannauðs, tækjabúnaðar, starfsaðstöðu og samfélagslegra áhrifa. Þá verður að tryggja raunverulegt samráð við sérfræðinga, heilbrigðiseftirlit og hagsmunaaðila. Að öðrum kosti eru almannahagsmunir, grunnþjónusta sveitarfélaga og atvinnulífið sjálft sett í óásættanlega óvissu sem gæti haft alvarlegar afleiðingar. Heilbrigðiseftirlitin eru ekki jaðarstofnun sem hægt er að hagræða tilviljanakennt með stjórnsýslulegum tilskipunum. Þau eru lykilstofnanir sem standa vörð um almannaheill, vernda heilnæmt umhverfi og tryggja rétt borgaranna til heilbrigðs lífsumhverfis. Í þessu samhengi er nálægð við nærumhverfi mikilvægt. Kallað er eftir ábyrgum vinnubrögðum. Alþingi og ráðherrar verða að endurmeta áformin, tryggja gagnsæi, fagleg vinnubrögð og eiga virkt samtal við þá sem hafa sérþekkingu á málaflokknum. Lýðheilsa og grunnþarfir almennings eru ekki tilraunaverkefni – þær eiga að vera í forgangi og þær krefjast vandaðra ákvarðana og ábyrgðar. Höfundur er heilbrigðisfulltrúi í Reykjavík.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun