Hvað höfum við lært Heiðar Már Guðjónsson skrifar 13. október 2011 20:00 Hrunið var öllum mikið áfall en hrunið hefur jafnframt sýnt okkur hverjar brotalamir kerfisins eru. Ef enginn dregur lærdóm af hruninu er það sorglegt og ávísun á annað hrun. Hvað fór úrskeiðis? Hvernig gat það gerst að þróað samfélag fékk slíkan skell að hagkerfið dróst saman um helming á rúmu ári, mælt í alþjóðlegum myntum? Ef við skoðum þróunina frá síðustu niðursveiflu, 2001-2002, þá liggur fyrir hvaða þættir kynntu mest undir ofris og fall hagkerfisins, 2003-2008. Þetta eru sömu þættir og hafa áður valdið kollsteypum á Íslandi.1. Peningastefna sem ýtti undir erlenda lántöku, vaxtamunaviðskipti, og útþenslu fjármálakerfisins. Íslenska krónan styrktist alltof mikið, og niðurgreiddi því neyslu og innflutning fjárfestingavara, á meðan raunhagkerfið þjáðist vegna skekktrar samkeppnisstöðu. Á þessum árum jók Seðlabanki Íslands peningamagn í umferð um að meðaltali 40% á hverju ári, sem leiddi af sér eignabólu.2. Útgjöld hins opinbera tvöfölduðust á tímanum. Í stað þess að rifa seglin, 2003-2008, þá ákváðu stjórnvöld að keyra áfram á fullri ferð með meiri útþenslu en sást í nokkru þróuðu ríki.3. Ríkisrekin uppbygging stóriðju, sem hafði í för með sér fjárfestingu og innspýtingu í hagkerfið upp á 25% af þjóðarframleiðslu, átti sér stað á einungis 5 árum, þrýsti mjög á raunhagkerfið og ýtti enn frekar undir þenslu.4. Samrekstur viðskipta-og fjárfestingabanka, með öðrum orðum sparisjóðs og spilavítis, náði nýjum hæðum og hagkerfið sló heimsmet í stærð fjármálakerfis, sem náði að verða 10 föld þjóðarframleiðsla. Þegar stóriðjuframkvæmdum lauk, sem varð á sama tíma og þrengdi mjög að alþjóðlegum fjármálamörkuðum, hvarf innstreymi í krónuna á augabragði, og alger viðsnúningur varð í fjármagnsflutningum. Bankarnir, Seðlabankinn og stjórnvöld voru algerlega berskjölduð fyrir þessum snöggu breytingum, þó að hættumerki og viðvaranir hefðu verið áberandi um nokkurt skeið. Það er einfalt að laga þessi 4 atriði. Upptaka nýrrar myntar þarf ekki að taka meiri tíma en nokkrar vikur. Ítarlega hefur verið fjallað um einhliða upptöku eða gjaldmiðlasamstarf við t.d. Kanada og slíkir kostir eru í boði. Setja á takmörk á hallarekstur hins opinbera og inngrip þess í hagkerfið. Keynes sagði sjálfur að þegar hið opinbera væri farið að taka meira en 25% af hagkerfinu, á Íslandi í dag er það nær 50%, þá væri til einskins að auka útgjöld hins opinbera, heldur ætti alltaf að minnka umsvifin. Ekkert hagkerfi ræður við 25% fjárfestingu á örfáum árum einsog gerðist í kringum virkjun Kárahnjúka og tengda stóriðju. Þar við bætist að arðsemi verkefnisins er engin, því miður. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að hagnýta tækifæri á hagkvæman hátt. Ríkið skapar aldrei varanlegan hagvöxt, það gerir einkaframtakið. Allur heimurinn á nú í vandræðum vegna samreksturs viðskipta- og fjárfestingabanka. Það telst seint vera kapítalismi að ríkið tryggi ákveðna atvinnugrein, það er frekar sósíalismi. Þar sem nær allt íslenskt bankakerfi er nú í eigu erlendra spákaupmanna, þ.e. núverandi kröfuhafa gömlu bankanna, er hægur vandi að klippa á þennan hættulega samrekstur. Það er nauðsynlegt að breyta þessum 4 þáttum ef á að tryggja að ekki verði lagt upp í aðra kollsteypu. Að þessum einföldu breytingum loknum mun hagkerfið skapa þjóðinni sjálfbær lífsskilyrði í fremstu röð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Tengdar fréttir Hvað tókst vel í bankahruninu? Tímabært er að svara þessari spurningu nú eftir að sameiginlegri björgunaráætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er lokið og þrjú ár eru liðin frá bankahruninu. Spurningin sjálf hefði þótt undarleg skömmu eftir áfallið þegar örvæntingin og reiðin réðu ríkjum. Mikið hefur verið rætt og ritað um það sem þá fór úrskeiðis en síður sagt frá því sem vel var gert. 6. október 2011 10:00 Þegar allt breyttist Fimmtudaginn 25. september 2008, daginn sem Glitnismenn gengu á fund Seðlabanka Íslands til að leita eftir aðstoð ríkisins við fjármögnunarvanda bankans, eignaðist ég son. Fundur þessi markaði á vissan hátt upphaf örlagaríkrar atburðarrásar sem margir hafa lýst sem hvirfilbyl, holskeflu…eða sem upphafinu að íslenska bankahruninu. 17. október 2011 09:15 Höfum við lært eitthvað? Hvað höfum við lært af hruni efnahags landsins haustið 2008 og af áhrifum þess á íslenskt samfélag? Hvað hefur breyst og hvaða umbótum höfum við náð fram? Á síðastliðnum þremur árum höfum við farið í umfangsmiklar og nauðsynlegar aðgerðir í ríkisfjármálum, skorið niður kostnað við þjónustu ríkisins, sameinað stofnanir og verkefni, hagrætt og varið velferðarþjónustuna eins og mögulegt er við þessar erfiðu aðstæður. 18. október 2011 09:15 Mest lesið Halldór 09.08.2025 Halldór Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Til ritstjóra DV Ívar Halldórsson Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem skrifar Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson skrifar Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt skrifar Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Sýnum þeim frelsið Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Endurhæfing skiptir öllu máli í Parkinson Helga G Halldórsdóttir skrifar Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Hrunið var öllum mikið áfall en hrunið hefur jafnframt sýnt okkur hverjar brotalamir kerfisins eru. Ef enginn dregur lærdóm af hruninu er það sorglegt og ávísun á annað hrun. Hvað fór úrskeiðis? Hvernig gat það gerst að þróað samfélag fékk slíkan skell að hagkerfið dróst saman um helming á rúmu ári, mælt í alþjóðlegum myntum? Ef við skoðum þróunina frá síðustu niðursveiflu, 2001-2002, þá liggur fyrir hvaða þættir kynntu mest undir ofris og fall hagkerfisins, 2003-2008. Þetta eru sömu þættir og hafa áður valdið kollsteypum á Íslandi.1. Peningastefna sem ýtti undir erlenda lántöku, vaxtamunaviðskipti, og útþenslu fjármálakerfisins. Íslenska krónan styrktist alltof mikið, og niðurgreiddi því neyslu og innflutning fjárfestingavara, á meðan raunhagkerfið þjáðist vegna skekktrar samkeppnisstöðu. Á þessum árum jók Seðlabanki Íslands peningamagn í umferð um að meðaltali 40% á hverju ári, sem leiddi af sér eignabólu.2. Útgjöld hins opinbera tvöfölduðust á tímanum. Í stað þess að rifa seglin, 2003-2008, þá ákváðu stjórnvöld að keyra áfram á fullri ferð með meiri útþenslu en sást í nokkru þróuðu ríki.3. Ríkisrekin uppbygging stóriðju, sem hafði í för með sér fjárfestingu og innspýtingu í hagkerfið upp á 25% af þjóðarframleiðslu, átti sér stað á einungis 5 árum, þrýsti mjög á raunhagkerfið og ýtti enn frekar undir þenslu.4. Samrekstur viðskipta-og fjárfestingabanka, með öðrum orðum sparisjóðs og spilavítis, náði nýjum hæðum og hagkerfið sló heimsmet í stærð fjármálakerfis, sem náði að verða 10 föld þjóðarframleiðsla. Þegar stóriðjuframkvæmdum lauk, sem varð á sama tíma og þrengdi mjög að alþjóðlegum fjármálamörkuðum, hvarf innstreymi í krónuna á augabragði, og alger viðsnúningur varð í fjármagnsflutningum. Bankarnir, Seðlabankinn og stjórnvöld voru algerlega berskjölduð fyrir þessum snöggu breytingum, þó að hættumerki og viðvaranir hefðu verið áberandi um nokkurt skeið. Það er einfalt að laga þessi 4 atriði. Upptaka nýrrar myntar þarf ekki að taka meiri tíma en nokkrar vikur. Ítarlega hefur verið fjallað um einhliða upptöku eða gjaldmiðlasamstarf við t.d. Kanada og slíkir kostir eru í boði. Setja á takmörk á hallarekstur hins opinbera og inngrip þess í hagkerfið. Keynes sagði sjálfur að þegar hið opinbera væri farið að taka meira en 25% af hagkerfinu, á Íslandi í dag er það nær 50%, þá væri til einskins að auka útgjöld hins opinbera, heldur ætti alltaf að minnka umsvifin. Ekkert hagkerfi ræður við 25% fjárfestingu á örfáum árum einsog gerðist í kringum virkjun Kárahnjúka og tengda stóriðju. Þar við bætist að arðsemi verkefnisins er engin, því miður. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að hagnýta tækifæri á hagkvæman hátt. Ríkið skapar aldrei varanlegan hagvöxt, það gerir einkaframtakið. Allur heimurinn á nú í vandræðum vegna samreksturs viðskipta- og fjárfestingabanka. Það telst seint vera kapítalismi að ríkið tryggi ákveðna atvinnugrein, það er frekar sósíalismi. Þar sem nær allt íslenskt bankakerfi er nú í eigu erlendra spákaupmanna, þ.e. núverandi kröfuhafa gömlu bankanna, er hægur vandi að klippa á þennan hættulega samrekstur. Það er nauðsynlegt að breyta þessum 4 þáttum ef á að tryggja að ekki verði lagt upp í aðra kollsteypu. Að þessum einföldu breytingum loknum mun hagkerfið skapa þjóðinni sjálfbær lífsskilyrði í fremstu röð.
Hvað tókst vel í bankahruninu? Tímabært er að svara þessari spurningu nú eftir að sameiginlegri björgunaráætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er lokið og þrjú ár eru liðin frá bankahruninu. Spurningin sjálf hefði þótt undarleg skömmu eftir áfallið þegar örvæntingin og reiðin réðu ríkjum. Mikið hefur verið rætt og ritað um það sem þá fór úrskeiðis en síður sagt frá því sem vel var gert. 6. október 2011 10:00
Þegar allt breyttist Fimmtudaginn 25. september 2008, daginn sem Glitnismenn gengu á fund Seðlabanka Íslands til að leita eftir aðstoð ríkisins við fjármögnunarvanda bankans, eignaðist ég son. Fundur þessi markaði á vissan hátt upphaf örlagaríkrar atburðarrásar sem margir hafa lýst sem hvirfilbyl, holskeflu…eða sem upphafinu að íslenska bankahruninu. 17. október 2011 09:15
Höfum við lært eitthvað? Hvað höfum við lært af hruni efnahags landsins haustið 2008 og af áhrifum þess á íslenskt samfélag? Hvað hefur breyst og hvaða umbótum höfum við náð fram? Á síðastliðnum þremur árum höfum við farið í umfangsmiklar og nauðsynlegar aðgerðir í ríkisfjármálum, skorið niður kostnað við þjónustu ríkisins, sameinað stofnanir og verkefni, hagrætt og varið velferðarþjónustuna eins og mögulegt er við þessar erfiðu aðstæður. 18. október 2011 09:15
Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar
Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar