Tengja hlýnun á norðurskautinu við fjölgun kuldakasta Kjartan Kjartansson skrifar 3. september 2021 16:00 Snæviþakin hraðbraut í Texas í kuldakastinu þar í febrúar. Veðrið kostaði mannslíf og mikið eignatjón. AP/Brett Coomer Hlýnun norðurskautsins sem eru hluti af loftslagsbreytingum af völdum manna hefur tvöfaldað tíðni svonefndra heimskautalægða sem ganga yfir Norður-Ameríku undanfarin fjörutíu ár. Ný rannsókn sem birtist í vísindaritinu Science er sú fyrsta sem tengir hlýnun loftslags á norðurskautinu við kuldakast sem kennt hefur verið við Valentínusardaginn í Bandaríkjunum í febrúar. Kuldinn olli umfangsmiklu rafmagnsleysi í Texas. Fleiri en 170 manns fórust og eignatjón upp á að minnsta kosti tuttugu milljarða dollara varð í veðrinu. Stöðugir skotvindar, sem eru alla jafna kallaðir heimskautalægðin, halda svellköldu heimskautalofti í kringum norðurpólinn að vetri til. Hlýtt loft veikir þessa vinda sem gerir tungum af fimbulköldu heimskautalofti kleift að „leka“ suður á bóginn. Vetrarveðrið sem gengur þá yfir meginland Norður-Ameríku hefur einnig verið kallað heimskautalægð (e. Polar Vortex). Tilgátur hafa því verið um að hnattræn hlýnun, sem er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni, gæti leitt til fjölgunar heimskautalægða á meginlöndum á norðurhveli. Halldór Björnsson, loftlagsvísindamaður á Veðurstofu Íslands, sagði slíkar hugmyndir allar á tilgátustigi í viðtali við Vísi árið 2019. Nú gerist það meira en tvöfalt oftar á ári en snemma á 9. áratug síðustu aldar að það slaknar á vindabeltinu í kringum norðurskautið og svalt loft leitar suður samkvæmt rannsókninni, að sögn AP-fréttastofunnar. „Það er ekki augljóst að norðurheimskaut sem hlýnar hratt geti leitt til aukninar í ofsakulda á stöðum sem eru eins sunnarlega og Texas en lærdómurinn af greiningu okkar er að búast við því óvænta af loftslagsbreytingum,“ segir Judah Cohen, sérfræðingur í vetrarlægðum og aðalhöfundur greinar um rannsóknina. Greining Cohen og félaga sýnir að þegar svæðið norðan Englands og í kringum Skandinavíu hlýnar meira en í kringum Síberíu teygist skotvindabeltið yfir norðurskautinu í austur og kalt loft fer frá Síberíur yfir pólinn og svo suður yfir mið- og austanverð Bandaríkin. „Við færum rök fyrir því að bráðnandi hafís yfir Norðvestur-Evrasíu, ásamt aukinni snjókomu í Síberíu, leiði til styrkingu hitamismunar á milli vesturs og austurs um alla evrasíska meginlandið. Við vitum að þegar hitamunurinn eykst leiðir það til frekari röskunar á heimskautalægðinni. Þegar hún veikist leiðir það til öfgafyllra vetrarveðurs eins og kuldakastsins í Texas í febrúar,“ segir Cohen við BBC. Cohen vonast til þess að greiningin hjálpi veðurfræðingum að spá fyrir um komandi vetrarhörkur. Það hefði til dæmis gert fólki í Texas lengri tíma til að búa sig undir veðrið en fjöldi þeirra varð úti í kuldanum. Loftslagsmál Vísindi Bandaríkin Norðurslóðir Tengdar fréttir Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00 Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12 Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31 Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19 Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18 Mest lesið Mjög gjarnan kölluð nasisti og fasisti Innlent Deilt um „Pope Francis“ forsetans: „Óboðlegt og óskiljanlegt“ eða hneykslunargirni heilagra? Innlent Barn á óskoðuðum bíl á 151 kílómetra hraða Innlent „Til hamingju hálfvitar“ Innlent Drottningin lögð inn vegna veikinda Erlent Þrjátíu prestar krefjast dvalarleyfis fyrir Oscar Innlent Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Erlent Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Erlent Reyndu að fá Ingu á sitt band með fötu af „extra crispy“ kjúklingavængjum Innlent Mótmæltu brottvísun Oscars við dómsmálaráðuneytið Innlent Fleiri fréttir Meirihluti eftirlifenda helfararinnar hverfur næsta áratuginn Harvard stefnir Bandaríkjastjórn vegna þvingunaraðgerða hennar Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Drottningin lögð inn vegna veikinda Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Útför páfans á laugardag Greint frá dánarorsök páfans Dánarorsök páfans talin vera heilablóðfall Trump styður Hegseth: Neitar að um trúnaðarbrest hafi verið að ræða Breskir þingmenn leggjast gegn því að Trump ávarpi þingið Skýrslan sé „full af lygum“ Leiðtogar minnast páfans Hvernig er nýr páfi valinn? Loftvarnarsírenur óma á ný eftir skammvinnt „vopnahlé“ Frans páfi er látinn Deildi hernaðarupplýsingum í öðru spjalli með konu sinni og bróður Segja samfélagsmiðla valda auknu kvenhatri og rasisma í skólum Ísraelsher játar „fagleg mistök“ í máli hjálparstarfsmannanna Samsetning lyfja gæti komið í veg fyrir þúsundir hjartaáfalla Páfinn fordæmdi gyðingahatur og ástandið á Gasa Á fjórða hundrað stórskotaliðsárása á fyrstu nótt vopnahlés Vance átti í skoðanaskiptum við hægri hönd páfans Saka hvor aðra um að berjast áfram þrátt fyrir vopnahlé Segjast hafa uppgötvað nýjan lit sem ekki hefur sést áður „Önnur tilraun Pútín til að leika sér að mannslífum“ Pútín tilkynnir um „páskavopnahlé“ Hæstiréttur frestar brottvísunum Trumps Lést í snjóflóði í Ölpunum Mannskæðasta árásin á Húta hingað til Bað fyrir friðsamlegum kosningum meðan hann hékk á krossinum Sjá meira
Ný rannsókn sem birtist í vísindaritinu Science er sú fyrsta sem tengir hlýnun loftslags á norðurskautinu við kuldakast sem kennt hefur verið við Valentínusardaginn í Bandaríkjunum í febrúar. Kuldinn olli umfangsmiklu rafmagnsleysi í Texas. Fleiri en 170 manns fórust og eignatjón upp á að minnsta kosti tuttugu milljarða dollara varð í veðrinu. Stöðugir skotvindar, sem eru alla jafna kallaðir heimskautalægðin, halda svellköldu heimskautalofti í kringum norðurpólinn að vetri til. Hlýtt loft veikir þessa vinda sem gerir tungum af fimbulköldu heimskautalofti kleift að „leka“ suður á bóginn. Vetrarveðrið sem gengur þá yfir meginland Norður-Ameríku hefur einnig verið kallað heimskautalægð (e. Polar Vortex). Tilgátur hafa því verið um að hnattræn hlýnun, sem er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni, gæti leitt til fjölgunar heimskautalægða á meginlöndum á norðurhveli. Halldór Björnsson, loftlagsvísindamaður á Veðurstofu Íslands, sagði slíkar hugmyndir allar á tilgátustigi í viðtali við Vísi árið 2019. Nú gerist það meira en tvöfalt oftar á ári en snemma á 9. áratug síðustu aldar að það slaknar á vindabeltinu í kringum norðurskautið og svalt loft leitar suður samkvæmt rannsókninni, að sögn AP-fréttastofunnar. „Það er ekki augljóst að norðurheimskaut sem hlýnar hratt geti leitt til aukninar í ofsakulda á stöðum sem eru eins sunnarlega og Texas en lærdómurinn af greiningu okkar er að búast við því óvænta af loftslagsbreytingum,“ segir Judah Cohen, sérfræðingur í vetrarlægðum og aðalhöfundur greinar um rannsóknina. Greining Cohen og félaga sýnir að þegar svæðið norðan Englands og í kringum Skandinavíu hlýnar meira en í kringum Síberíu teygist skotvindabeltið yfir norðurskautinu í austur og kalt loft fer frá Síberíur yfir pólinn og svo suður yfir mið- og austanverð Bandaríkin. „Við færum rök fyrir því að bráðnandi hafís yfir Norðvestur-Evrasíu, ásamt aukinni snjókomu í Síberíu, leiði til styrkingu hitamismunar á milli vesturs og austurs um alla evrasíska meginlandið. Við vitum að þegar hitamunurinn eykst leiðir það til frekari röskunar á heimskautalægðinni. Þegar hún veikist leiðir það til öfgafyllra vetrarveðurs eins og kuldakastsins í Texas í febrúar,“ segir Cohen við BBC. Cohen vonast til þess að greiningin hjálpi veðurfræðingum að spá fyrir um komandi vetrarhörkur. Það hefði til dæmis gert fólki í Texas lengri tíma til að búa sig undir veðrið en fjöldi þeirra varð úti í kuldanum.
Loftslagsmál Vísindi Bandaríkin Norðurslóðir Tengdar fréttir Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00 Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12 Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31 Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19 Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18 Mest lesið Mjög gjarnan kölluð nasisti og fasisti Innlent Deilt um „Pope Francis“ forsetans: „Óboðlegt og óskiljanlegt“ eða hneykslunargirni heilagra? Innlent Barn á óskoðuðum bíl á 151 kílómetra hraða Innlent „Til hamingju hálfvitar“ Innlent Drottningin lögð inn vegna veikinda Erlent Þrjátíu prestar krefjast dvalarleyfis fyrir Oscar Innlent Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Erlent Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Erlent Reyndu að fá Ingu á sitt band með fötu af „extra crispy“ kjúklingavængjum Innlent Mótmæltu brottvísun Oscars við dómsmálaráðuneytið Innlent Fleiri fréttir Meirihluti eftirlifenda helfararinnar hverfur næsta áratuginn Harvard stefnir Bandaríkjastjórn vegna þvingunaraðgerða hennar Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Drottningin lögð inn vegna veikinda Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Útför páfans á laugardag Greint frá dánarorsök páfans Dánarorsök páfans talin vera heilablóðfall Trump styður Hegseth: Neitar að um trúnaðarbrest hafi verið að ræða Breskir þingmenn leggjast gegn því að Trump ávarpi þingið Skýrslan sé „full af lygum“ Leiðtogar minnast páfans Hvernig er nýr páfi valinn? Loftvarnarsírenur óma á ný eftir skammvinnt „vopnahlé“ Frans páfi er látinn Deildi hernaðarupplýsingum í öðru spjalli með konu sinni og bróður Segja samfélagsmiðla valda auknu kvenhatri og rasisma í skólum Ísraelsher játar „fagleg mistök“ í máli hjálparstarfsmannanna Samsetning lyfja gæti komið í veg fyrir þúsundir hjartaáfalla Páfinn fordæmdi gyðingahatur og ástandið á Gasa Á fjórða hundrað stórskotaliðsárása á fyrstu nótt vopnahlés Vance átti í skoðanaskiptum við hægri hönd páfans Saka hvor aðra um að berjast áfram þrátt fyrir vopnahlé Segjast hafa uppgötvað nýjan lit sem ekki hefur sést áður „Önnur tilraun Pútín til að leika sér að mannslífum“ Pútín tilkynnir um „páskavopnahlé“ Hæstiréttur frestar brottvísunum Trumps Lést í snjóflóði í Ölpunum Mannskæðasta árásin á Húta hingað til Bað fyrir friðsamlegum kosningum meðan hann hékk á krossinum Sjá meira
Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00
Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12
Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31
Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19
Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18
Deilt um „Pope Francis“ forsetans: „Óboðlegt og óskiljanlegt“ eða hneykslunargirni heilagra? Innlent
Deilt um „Pope Francis“ forsetans: „Óboðlegt og óskiljanlegt“ eða hneykslunargirni heilagra? Innlent