Eru samfélagsmiðlar að setja heilbrigðiskerfi framtíðarinnar á hausinn? Guðrún Nanna Egilsdóttir og Dögg Guðmundsdóttir skrifa 8. júní 2024 08:01 Næringarfræðin og samfélagsmiðlar Gríðarlegt magn upplýsinga flæðir óhindrað inn í líf okkar í gegnum samfélagsmiðla daglega. Sjálfar erum við dyggir notendur samfélagsmiðla, en okkur þykir þó ástæða til að vekja athygli á hvaða áhrif þessar upplýsingar kunna að hafa á heilsu okkar, hversu berskjölduð við erum fyrir þeim og hversu áreiðanlegar þær eru. Næringarupplýsingar eru áberandi á samfélagsmiðlum og virðist hver sem er sjá sig knúinn til að deila þekkingu sinni á efninu, burt séð frá menntun eða vísindalæsi. Það veldur því að gríðarlega mikið af röngum upplýsingum eru um næringu á samfélagsmiðlum. Niðurstöður nýlegrar rannsóknar sem tók saman áreiðanleika upplýsinga um næringu á netinu sýndi fram á að yfirgnæfandi meirihluti upplýsinga um næringu á samfélagsmiðlum voru af lélegum/lágum gæðum en efni frá sérfræðingum þótti hinsvegar gæðamikið. Það gleymist líka gjarnan að fjöldi matvæla- og fæðubótafyrirtækja nýta sér vettvanginn til markaðssetningar. Margar slíkar auglýsingar líta því oft út eins og fræðsluefni en eru það í raun alls ekki heldur er verið að reyna að selja ákveðnar vörur. Það skal tekið fram að næringarfræðingar mega til að mynda ekki vera kostaðir af neinu til þess að halda trúverðugleika. Að borða reglulega og neyta næringarríkrar fæðu getur öllu jafna haft fjölþætt og jákvæð áhrif á heilsu okkar til skemmri og lengri tíma. Þetta er vanmetið og öflugt tól til að efla heilsuna og auka lífsgæði okkar á efri árum sem og að minnka líkur á ákveðnum sjúkdómum. Mjög mikilvægt er því að geta greint á milli réttra og rangra heilsufarsupplýsinga til þess að geta tekið upplýsta ákvörðun um eigin heilsu. Þeir sem dreifa röngum upplýsingum um næringu Algengt er að einstaklingar sem eru háværir að tala um næringu á ýktan hátt á samfélagsmiðlum séu haldnir svo kölluðum Dunning Kruger áhrifum. Dunning Kruger áhrif er þegar einstaklingar fara að ofmeta þekkingu sína á ákveðnu efni þegar að raunin er sú að vitneskja þeirra um efnið er lítil. Af völdum þessa áhrifa hefur margt sjálfsöryggt en ófaglært fólk, oft áhrifavaldar, ekki næga þekkingu um efnið til að átta sig á að þeirra þekking sé takmörkuð. Oft einblínir þetta fólk líka á ranga hluti sem má líkja við að horfa á eitt púsl í stað þess að horfa á allt púsluspilið og stundum er púslið ekki einu sinni úr réttu púsluspili. Því grynnri þekkingu sem við höfum á einhverju viðfangsefni og jafnvel sérstakan áhuga á litlu atriði þar innan því líklegri erum við til að ofmeta vægi þess. Þessir aðilar nota gjarnan „cherry picking“ rannsókna sem stafar af staðfestingarhlutdrægni, það er að segja að einstaklingar finna rannsókn/ir sem styðja fullyrðingu sína á meðan þeir hafna meðvitað eða ómeðvitað rannsóknum sem að sýna fram á hið gagnstæða þó að þær geti verið töluvert fleiri. Þannig halda þeir áfram að viðhalda því sem þeir vilja trúa með því að einblína á örfáar rannsóknir og hunsa heildarmynd vísindarannsókna um efnið sem segir allt annað. Ef þú segir eitthvað nógu hátt og af nógu miklu sjálfstrausti mun fólk hlusta. Óháð hvaða upplýsingunum þú ert að deila, sem gætu verið algjört bull. Þessir aðilar nota oft stór og mikil orð og segja skoðun sína af mikilli ástríðu og jafnvel á árásagjarnan hátt með hræðsluáróðri á samfélagsmiðlum. Aftur á móti eru sérfræðingar gjarnan hlédrægari og forðast að fullyrða of mikið vegna þess hve meðvitaðir þeir eru um það sem þeir vita ekki. Þetta þýðir að við erum oft skilin eftir með háværustu raddirnar en ekki nákvæmar og réttar upplýsingarnar. Er þetta samt ekki flest allt rétt bara? Önnur nýleg rannsókn sýndi fram á að svokölluð „bergmálshólf“ (e. echo chambers) eigi auðvelt með að myndast á samfélagsmiðlum. Þessi bergmálshólf valda því að einstaklingur verður meira útsettur fyrir ákveðnum upplýsingum sem styður og styrkir fyrri sjónarmið og hugmyndir. Því myndast umhverfi þar sem aðeins upplýsingar og skoðanir endurspeglast sem styrkja eigin hugmyndir, burt séð hvort þær séu réttar eða ekki. Niðurstöður þessarra og annarra rannsókna segja okkur að eitthvað þarf að gera. Miðað við núverandi þróun þykir ástæða til að hafa áhyggjur, þá sérstaklega þegar kemur að heilsu okkar. Versnandi heilsu þjóðar kostar heilbrigðiskerfið enn meiri pening. Áhrifaríkar forvarnir gætu því bæði sparað okkur heilsubresti og pening til lengri tíma litið. Hvað get ég gert? Fólk á öllum aldri er berskjaldað fyrir röngum upplýsingum á samfélagsmiðlum, sér í lagi næringu. Margir leita til samfélagsmiðla til að skoða hugsunarlaust, enda margt skemmtilegt að finna þar og jafnvel ágæt leið til að ‘slökkva aðeins á sér’. En við verðum því berskjaldaðri fyrir vikið. Það er því mikilvægt fyrir okkur að vera meðvituð og kveikja á gagnrýnni hugsun þegar upplýsingar um næringu bera að garði. Nokkrir hlutir sem þú getur gert: • Treystu eigin innsæi. Það er mjög líklegt að þú vitir ýmislegt nú þegar um næringarríkt mataræði og að það sé ansi margt sem þú ert að gera vel. Þú og þinn líkami þekkið/finnið best hvaða matur styður við þarfir og eykur vellíðan. Upplýsingar sem hljóma eins og þú þurfir að umbreyta öllu í mataræðinu þínu eru ólíklegar til að hjálpa. • Taktu til á samfélagsmiðlunum þínum. Vertu viss um þeir sem þú fylgir hafi þekkingu til að deila áreiðanlegum upplýsingum. Rauð flögg eru t.d. hræðsluáróður, matvæli ítrekað djöflavædd og því haldið fram að eitt matvæli geti alfarið valdið slæmri heilsu. • Taktu því sem þú sérð um næringu á samfélagsmiðlum með fyrirvara nema að það komi frá öruggri heimild, næringarfræðingi, Embætti Landlæknis eða sérfræðingum. • Hafðu í huga hvað er á bakvið upplýsingarnar, er möguleiki að manneskjan sé að reyna að selja þér eitthvað? • Forðastu aðila sem eru með ýktar staðhæfingar og hræðsluáróður, reyna að fá þig til að vantreysta sérfræðingum og eru með svarthvítan hugsunarhátt. Hægt er að nálgast frekari upplýsingar um næringu byggt á vísindalegum heimildum á instagram aðgangnum @naeringogjafnvaegi Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Næringarfræðin og samfélagsmiðlar Gríðarlegt magn upplýsinga flæðir óhindrað inn í líf okkar í gegnum samfélagsmiðla daglega. Sjálfar erum við dyggir notendur samfélagsmiðla, en okkur þykir þó ástæða til að vekja athygli á hvaða áhrif þessar upplýsingar kunna að hafa á heilsu okkar, hversu berskjölduð við erum fyrir þeim og hversu áreiðanlegar þær eru. Næringarupplýsingar eru áberandi á samfélagsmiðlum og virðist hver sem er sjá sig knúinn til að deila þekkingu sinni á efninu, burt séð frá menntun eða vísindalæsi. Það veldur því að gríðarlega mikið af röngum upplýsingum eru um næringu á samfélagsmiðlum. Niðurstöður nýlegrar rannsóknar sem tók saman áreiðanleika upplýsinga um næringu á netinu sýndi fram á að yfirgnæfandi meirihluti upplýsinga um næringu á samfélagsmiðlum voru af lélegum/lágum gæðum en efni frá sérfræðingum þótti hinsvegar gæðamikið. Það gleymist líka gjarnan að fjöldi matvæla- og fæðubótafyrirtækja nýta sér vettvanginn til markaðssetningar. Margar slíkar auglýsingar líta því oft út eins og fræðsluefni en eru það í raun alls ekki heldur er verið að reyna að selja ákveðnar vörur. Það skal tekið fram að næringarfræðingar mega til að mynda ekki vera kostaðir af neinu til þess að halda trúverðugleika. Að borða reglulega og neyta næringarríkrar fæðu getur öllu jafna haft fjölþætt og jákvæð áhrif á heilsu okkar til skemmri og lengri tíma. Þetta er vanmetið og öflugt tól til að efla heilsuna og auka lífsgæði okkar á efri árum sem og að minnka líkur á ákveðnum sjúkdómum. Mjög mikilvægt er því að geta greint á milli réttra og rangra heilsufarsupplýsinga til þess að geta tekið upplýsta ákvörðun um eigin heilsu. Þeir sem dreifa röngum upplýsingum um næringu Algengt er að einstaklingar sem eru háværir að tala um næringu á ýktan hátt á samfélagsmiðlum séu haldnir svo kölluðum Dunning Kruger áhrifum. Dunning Kruger áhrif er þegar einstaklingar fara að ofmeta þekkingu sína á ákveðnu efni þegar að raunin er sú að vitneskja þeirra um efnið er lítil. Af völdum þessa áhrifa hefur margt sjálfsöryggt en ófaglært fólk, oft áhrifavaldar, ekki næga þekkingu um efnið til að átta sig á að þeirra þekking sé takmörkuð. Oft einblínir þetta fólk líka á ranga hluti sem má líkja við að horfa á eitt púsl í stað þess að horfa á allt púsluspilið og stundum er púslið ekki einu sinni úr réttu púsluspili. Því grynnri þekkingu sem við höfum á einhverju viðfangsefni og jafnvel sérstakan áhuga á litlu atriði þar innan því líklegri erum við til að ofmeta vægi þess. Þessir aðilar nota gjarnan „cherry picking“ rannsókna sem stafar af staðfestingarhlutdrægni, það er að segja að einstaklingar finna rannsókn/ir sem styðja fullyrðingu sína á meðan þeir hafna meðvitað eða ómeðvitað rannsóknum sem að sýna fram á hið gagnstæða þó að þær geti verið töluvert fleiri. Þannig halda þeir áfram að viðhalda því sem þeir vilja trúa með því að einblína á örfáar rannsóknir og hunsa heildarmynd vísindarannsókna um efnið sem segir allt annað. Ef þú segir eitthvað nógu hátt og af nógu miklu sjálfstrausti mun fólk hlusta. Óháð hvaða upplýsingunum þú ert að deila, sem gætu verið algjört bull. Þessir aðilar nota oft stór og mikil orð og segja skoðun sína af mikilli ástríðu og jafnvel á árásagjarnan hátt með hræðsluáróðri á samfélagsmiðlum. Aftur á móti eru sérfræðingar gjarnan hlédrægari og forðast að fullyrða of mikið vegna þess hve meðvitaðir þeir eru um það sem þeir vita ekki. Þetta þýðir að við erum oft skilin eftir með háværustu raddirnar en ekki nákvæmar og réttar upplýsingarnar. Er þetta samt ekki flest allt rétt bara? Önnur nýleg rannsókn sýndi fram á að svokölluð „bergmálshólf“ (e. echo chambers) eigi auðvelt með að myndast á samfélagsmiðlum. Þessi bergmálshólf valda því að einstaklingur verður meira útsettur fyrir ákveðnum upplýsingum sem styður og styrkir fyrri sjónarmið og hugmyndir. Því myndast umhverfi þar sem aðeins upplýsingar og skoðanir endurspeglast sem styrkja eigin hugmyndir, burt séð hvort þær séu réttar eða ekki. Niðurstöður þessarra og annarra rannsókna segja okkur að eitthvað þarf að gera. Miðað við núverandi þróun þykir ástæða til að hafa áhyggjur, þá sérstaklega þegar kemur að heilsu okkar. Versnandi heilsu þjóðar kostar heilbrigðiskerfið enn meiri pening. Áhrifaríkar forvarnir gætu því bæði sparað okkur heilsubresti og pening til lengri tíma litið. Hvað get ég gert? Fólk á öllum aldri er berskjaldað fyrir röngum upplýsingum á samfélagsmiðlum, sér í lagi næringu. Margir leita til samfélagsmiðla til að skoða hugsunarlaust, enda margt skemmtilegt að finna þar og jafnvel ágæt leið til að ‘slökkva aðeins á sér’. En við verðum því berskjaldaðri fyrir vikið. Það er því mikilvægt fyrir okkur að vera meðvituð og kveikja á gagnrýnni hugsun þegar upplýsingar um næringu bera að garði. Nokkrir hlutir sem þú getur gert: • Treystu eigin innsæi. Það er mjög líklegt að þú vitir ýmislegt nú þegar um næringarríkt mataræði og að það sé ansi margt sem þú ert að gera vel. Þú og þinn líkami þekkið/finnið best hvaða matur styður við þarfir og eykur vellíðan. Upplýsingar sem hljóma eins og þú þurfir að umbreyta öllu í mataræðinu þínu eru ólíklegar til að hjálpa. • Taktu til á samfélagsmiðlunum þínum. Vertu viss um þeir sem þú fylgir hafi þekkingu til að deila áreiðanlegum upplýsingum. Rauð flögg eru t.d. hræðsluáróður, matvæli ítrekað djöflavædd og því haldið fram að eitt matvæli geti alfarið valdið slæmri heilsu. • Taktu því sem þú sérð um næringu á samfélagsmiðlum með fyrirvara nema að það komi frá öruggri heimild, næringarfræðingi, Embætti Landlæknis eða sérfræðingum. • Hafðu í huga hvað er á bakvið upplýsingarnar, er möguleiki að manneskjan sé að reyna að selja þér eitthvað? • Forðastu aðila sem eru með ýktar staðhæfingar og hræðsluáróður, reyna að fá þig til að vantreysta sérfræðingum og eru með svarthvítan hugsunarhátt. Hægt er að nálgast frekari upplýsingar um næringu byggt á vísindalegum heimildum á instagram aðgangnum @naeringogjafnvaegi Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun