„Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar 7. maí 2025 14:45 Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Málefni fatlaðs fólks Leigumarkaður Mest lesið Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Sjá meira
Húsnæðisstaða fatlaðs fólks á Íslandi er ekki til fyrirmyndar og kannski er unga fólkið okkar sá hópur sem hvað helst finnur fyrir því í dag. Staða þeirra einkennist af vanefndum eða ófjármögnuðum aðgerðum sem leiða til þess að ákveðinn hópur er fastur í foreldrahúsum eða býr við óásættanlegan kost í einhvers konar samkrulli við annað fatlað fólk. Alltof mörg dæmi eru um að ungt fólk búi jafnvel inn á hjúkrunarheimilum í stað þess að fá að lifa með reisn í sínu húsnæði og skapa sér sitt heimili með viðunandi þjónustu heima. Þetta er jú „allt í vinnslu“. Samkvæmt rannsókn sem Félagsvísindastofnun gerði fyrir húsnæðishóp ÖBÍ árið 2022 er verulegur munur á milli fatlaðs fólks og almennings þegar kemur að húsnæðismarkaðnum. 58% fatlaðs fólks býr í eigin húsnæði, sem er 20% minna en meðal landsmanna samkvæmt tölum Hagstofu Íslands. 70% fatlaðs fólks sem bjó í eigin húsnæði var ekki með örorkumat þegar það eignaðist húsnæði sitt. 65% svarenda með 75% örorkumat fannst mjög eða frekar erfitt að fá leigt húsnæði á almennum markaði. Skortur á leiguhúsnæði og uppsprengt leiguverð spila þar lykilhlutverk. Aðeins 8% aðspurðra í könnuninni leigja félagslegt húsnæði á vegum sveitarfélaga og 3% hjá Brynju leigufélagi. Þar er biðin eftir félagslegu leiguhúsnæði oft löng og ströng og dæmi eru um að fatlað fólk hafi neyðst til að flytja inn á ættingja eða orðið heimilislaust. Af þeim sem voru á biðlista eftir félagslegu húsnæði höfðu 58% verið á biðlista í þrjú ár eða lengur.Þetta sýnir að fólk sem er á örorkumati á mun erfiðara uppdráttar á húsnæðismarkaðnum og á erfiðara með að komast inn á eignarmarkaðinn samanborið við almenning. Hlutfallið er enn lægra meðal þeirra sem hafa lágar tekjur eða eru með ákveðna tegund fötlunar. Biðlistar í kerfinu þykja allt of sjálfsagðir þegar kemur að þessu og þarf unga fólkið að bíða jafnvel svo árum skiptir eftir NPA-þjónustu til að geta sótt um húsnæði eða húsnæði við hæfi sem er ekki á lausu, er ekki til og því er sagt ítrekað að „þetta sé allt í vinnslu“. Dæmin eru allt of mörg. Við þekkjum til dæmis dæmi þess að húsnæðisúrræði henti ekki einstaklingi lengur og að í stað þess að gera breytingar á húsnæði sem miða að þörfum hans, þyki húsnæðisfélagi hins opinbera þægilegra fyrir sig að flytja einstaklinginn búferlum frekar. Einnig þekkjum við dæmi þess að þegar fólk er að gera stærstu fjárfestingu lífs síns með fasteignakaupum, þá virka öryggisstaðlar kannski ekki fyrir fatlaða manneskju; hún getur t.d. ekki nýtt brunaútgang eða annað sambærilegt, en slíkt er látið kyrrt liggja. Hennar líf virðist minna virði. Eða... „þetta er bara allt í vinnslu“. Við þekkjum líka dæmi þess að einstaklingur hefur ekki komist úr foreldrahúsum nema í gegnum langt og strangt kæruferli sem jafnvel hefur tekið áratug... enda alltaf „allt í vinnslu“. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem ríkisstjórnin hyggst lögfesta á næstunni (eða það á að vera í vinnslu), segir í 28. greininni um „viðunandi lífskjör og félagslega vernd“, að hið opinbera skuli sjá til þess að fötluðu fólki sé ekki mismunað þegar kemur að lífsviðurværi og húsnæði. Þar er ítrekað að fatlað fólk og fjölskyldur þeirra skuli njóta viðunandi lífskjara, fæðis, klæða og húsnæðis og til sífellt batnandi lífskjara, og skal ríkið gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að sá réttur verði að veruleika án mismununar á grundvelli fötlunar. Í sömu grein er ítrekað að gera skuli ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera. Það liggur því í augum uppi að hið opinbera verður að bjóða fötluðu fólki upp á þessa félagslegu vernd í formi húsnæðis sem hentar þeim og/eða í formi lánskjara sem sniðin eru að þeirra launaveruleika, svo ekki verði mismunun á grundvelli fötlunar. Í rannsókninni sem húsnæðishópur ÖBÍ lét gera árið 2022 kom fram að ákveðnir hópar fatlaðs fólks eru verst staddir á húsnæðismarkaðnum. Það eru hópar fólks sem annað hvort fæðast með fötlun eða veikjast snemma á lífsleiðinni: fólk með þroskaröskun, fólk með einhverfu og fólk með geðfatlanir. Það er óásættanlegt að hópur ungs fólks sem glímir við fötlun þurfi líka að glíma við hökktandi og ómannúðleg kerfi, kerfi sem eiga að virka en eru endalaust „í vinnslu“. Hópur fólks sem þarf mest á því að halda að kerfin okkar virki og þau séu varin. Kerfin okkar eru líka samhangandi. Þetta er ekki bara spurning um að reka hér gott húsnæðiskerfi, heldur þarf heilbrigðis- og velferðarkerfið að virka einnig. Greiningarleysi getur tafið fyrir og skapað húsnæðisleysi; lélegt heilbrigðiskerfi og stíflur í kerfinu, svo sem biðlistar eftir greiningum og viðeigandi læknum, geta þýtt áraraðir þar sem fjölskyldur þurfa að sinna og halda uppi unga fólkinu sínu sem annars ætti að vera að búa sér til framtíðarheimili. Og hver er staðan hjá ungu fólki með fjölþættan vanda? Er það ekki „allt í vinnslu“ líka? Við sjáum fréttir af fólki sem borið er út í stað þess að fólk sé varið og verndað.Það er gott og vel að unnið sé að hlutum en við viljum fara að sjá varanlegar breytingar.Klárum vinnuna strax. Og hlustum á unga fólkið okkar sem oftast þarf að heyra viðkvæðið: „Þetta er allt í vinnslu.“ Málþing Húsnæðishóps ÖBÍ um sama málefni verður á Grand Hótel í dag miðvikudag kl 15.30. Höfundur er formaður húsnæðishóps ÖBÍ
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun