Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar 23. júní 2025 13:32 Það ríkir undarleg þversögn í íslenskri ferðaþjónustu. Á meðan almenningur, fræðasamfélagið og stór hluti atvinnugreinarinnar viðurkennir mikilvægi fagmennsku og sérþekkingar í leiðsögn ferðamanna, þá virðist stjórnsýslan líta á ferðaleiðsögn sem eitthvað sem hver sem er geti sinnt – án sérstakra skilyrða, án viðurkenningar, án ábyrgðar. Í mörg ár hefur barist verið fyrir því að ferðaleiðsögumenn á Íslandi fái löggildingu, ámóta og margar aðrar stéttir sem sinna opinberri þjónustu. Sú viðleitni hefur verið leidd af fagfólki með menntun og sérþekkingu á sviðum eins og sögu, náttúru, menningu, samskiptum og öryggismálum. Nú verður þetta sama fagfólk vitni að því að fagmennska í ferðaleiðsögn sé að fjara út. Sífellt fleiri eru ráðnir til starfa án menntunar, án faglegra krafna og án ábyrgðar. Leiðsögn er orðin markaðsvara sem lítur betur út á vefnum en hún hljómar í raunheimum. Þar sem áherslan hefur færst frá innihaldsríkri fræðslu yfir í glansmynd og yfirborðsmennsku. Eitt dæmi segir meira en mörg orð: Í dagsferð frá Reykjavík spurði erlendur leiðsögumaður íslenskan fagmenntaðan ferðaleiðsögumann, á afar lélegri ensku, hvar allt „hestakjötið“ sem við ræktum á Íslandi færi á markað. Þegar hinn íslenski leiðsögumaður útskýrði að hestar væru hér fyrst og fremst ræktaðir til reiðmennsku og ræktunar, en ekki til slátrunar, varð ljóst að viðkomandi hafði hvorki skilning né samhengi um málið og virtist gjörsamlega úr tengslum við raunveruleikann. Í ljós kom að hann hafði enga fræðilega menntun á sviði leiðsagnar, hafði áður ekið strætisvagni í Reykjavík, en var nú farinn að leiðsegja hópum ferðamanna um íslenskt samfélag, náttúru og menningu. Þetta er ekki einangrað tilvik – heldur lýsandi fyrir alvarlegt og vaxandi vandamál: Sífellt fleiri sinna ferðaleiðsögn án nauðsynlegrar þekkingar, reynslu eða menntunar. Um leið eru fagmenntaðir ferðaleiðsögumenn settir til hliðar, þar sem fagmennska og gæði víkja fyrir lægri kostnaði og þeirri hættulegu hugmynd að „allir geti sagt eitthvað“. Þetta endurspeglar þróun þar sem fagleg viðmið eru látin mæta afgangi til að þóknast skammtímahagsmunum og rekstrarlegu hagræði. Viðurkenndar menntastofnanir bjóða faglegt og viðurkennt nám í ferðaleiðsögn, margir leggja í endurmenntun og sérhæfingu, og fjölmargir ferðaleiðsögumenn hafa yfir að ráða háskólamenntun og víðtækri reynslu. Þeir vinna samkvæmt siðareglum, meta ábyrgð sína gagnvart gestum, náttúru og samfélagi, og leggja sig fram við að miðla dýpri merkingu – ekki bara staðreyndum. Samt sem áður er staðan sú að hver sem er, án menntunar, reynslu eða tengsla við landið, getur tekið að sér ferðaleiðsögn – svo lengi sem hann hefur t.d. meirapróf. Þetta telst í dag eðlilegt, jafnvel þrátt fyrir að viðkomandi hafi enga þekkingu á sögu, náttúru eða menningu. Það er grafalvarlegt brot á faglegum og siðferðilegum viðmiðum. Við myndum aldrei sætta okkur við að ómenntaður einstaklingur kenndi börnunum okkar, að óreyndur maður sinnti læknisþjónustu, að hver sem er mætti bjóða upp á sálfræðimeðferð af því hann „er góður með fólki“, eða að einhver með ökuréttindi en enga kennslureynslu fengi að kenna börnunum okkar að aka. Þó svo enginn myndi samþykkja slíkt annars staðar í samfélaginu, þá virðist í lagi að ómenntaður og reynslulaus einstaklingur leiði erlenda gesti um helstu sögusvið þjóðarinnar og viðkvæmustu náttúrusvæði landsins. Stofnanirnar þurfa að stíga fram – og taka ábyrgð Það blasir við að almenn löggilding ferðaleiðsögumanna sem lögverndaðrar fagstéttar muni ekki verða að veruleika á næstu árum. Sú barátta hefur fest sig í sessi sem hluti af skrifræðilegri pattstöðu þar sem ekkert gerist og enginn ber ábyrgð. En það þýðir ekki að við séum án úrræða. Raunhæfar og áhrifaríkar leiðir eru innan seilingar, ef viljinn er fyrir hendi. Í stað þess að bíða eftir að þingheimur vakni til vitundar mætti: Reykjavíkurborg setja reglur um að aðeins þeir sem hafa viðeigandi fagmenntun í ferðaleiðsögn megi leiðsegja innan borgarlandsins. Með því væri hægt að tryggja að sú fræðsla sem ferðamenn fá um sögu, menningu og samfélag sé í höndum hæfra einstaklinga sem bera virðingu fyrir staðnum og íbúum hans. Náttúruverndarstofnun – ný stofnun með sterkt umboð til náttúruverndar – gæti sett það í reglur að einungis menntaðir ferðaleiðsögumenn með sérþekkingu í náttúru og vernd svæða megi leiðsegja innan þjóðgarða og friðlýstra svæða. Slíkar reglur eru víða við lýði erlendis, t.d. innan National Park Service í Bandaríkjunum. Skoða leyfisskyldu á ferðaleiðsögn á Íslandi. Með einföldu skráningarferli og skilgreindum lágmarkskröfum gæti Ferðamálastofa veitt starfsleyfi fyrir þá sem vilja starfa við ferðaleiðsögn. Það væru ekki höft heldur fagleg staðfesting og gæðatrygging; í þágu gesta, samfélags og stéttar. Tími til kominn að hreyfa við kerfinu Við stöndum á krossgötum. Ef við viljum að ferðaleiðsögn verði áfram fagstétt sem metin er að verðleikum, verðum við að bregðast við núna. Við þurfum að vinna með sveitarfélögum, stofnunum og hagsmunaaðilum – og kalla eftir raunverulegum aðgerðum. Ekki fleiri ályktunum, ekki fleiri fundum; heldur reglum sem vernda gæði og fagmennsku. Ferðaleiðsögn er ekki aukaatriði. Hún er hjarta upplifunar ferðamannsins; brúin á milli lands og gests, milli veruleika og skilnings. Ef sú brú er byggð á vanþekkingu, kæruleysi eða hentisemi, er hætt við að allt falli saman. Höfundur er aðjúnkt í ferðamálafræði við HÍ og faglegur umsjónarmaður leiðsögunáms hjá Endurmenntun HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Björnsson Ferðaþjónusta Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Það ríkir undarleg þversögn í íslenskri ferðaþjónustu. Á meðan almenningur, fræðasamfélagið og stór hluti atvinnugreinarinnar viðurkennir mikilvægi fagmennsku og sérþekkingar í leiðsögn ferðamanna, þá virðist stjórnsýslan líta á ferðaleiðsögn sem eitthvað sem hver sem er geti sinnt – án sérstakra skilyrða, án viðurkenningar, án ábyrgðar. Í mörg ár hefur barist verið fyrir því að ferðaleiðsögumenn á Íslandi fái löggildingu, ámóta og margar aðrar stéttir sem sinna opinberri þjónustu. Sú viðleitni hefur verið leidd af fagfólki með menntun og sérþekkingu á sviðum eins og sögu, náttúru, menningu, samskiptum og öryggismálum. Nú verður þetta sama fagfólk vitni að því að fagmennska í ferðaleiðsögn sé að fjara út. Sífellt fleiri eru ráðnir til starfa án menntunar, án faglegra krafna og án ábyrgðar. Leiðsögn er orðin markaðsvara sem lítur betur út á vefnum en hún hljómar í raunheimum. Þar sem áherslan hefur færst frá innihaldsríkri fræðslu yfir í glansmynd og yfirborðsmennsku. Eitt dæmi segir meira en mörg orð: Í dagsferð frá Reykjavík spurði erlendur leiðsögumaður íslenskan fagmenntaðan ferðaleiðsögumann, á afar lélegri ensku, hvar allt „hestakjötið“ sem við ræktum á Íslandi færi á markað. Þegar hinn íslenski leiðsögumaður útskýrði að hestar væru hér fyrst og fremst ræktaðir til reiðmennsku og ræktunar, en ekki til slátrunar, varð ljóst að viðkomandi hafði hvorki skilning né samhengi um málið og virtist gjörsamlega úr tengslum við raunveruleikann. Í ljós kom að hann hafði enga fræðilega menntun á sviði leiðsagnar, hafði áður ekið strætisvagni í Reykjavík, en var nú farinn að leiðsegja hópum ferðamanna um íslenskt samfélag, náttúru og menningu. Þetta er ekki einangrað tilvik – heldur lýsandi fyrir alvarlegt og vaxandi vandamál: Sífellt fleiri sinna ferðaleiðsögn án nauðsynlegrar þekkingar, reynslu eða menntunar. Um leið eru fagmenntaðir ferðaleiðsögumenn settir til hliðar, þar sem fagmennska og gæði víkja fyrir lægri kostnaði og þeirri hættulegu hugmynd að „allir geti sagt eitthvað“. Þetta endurspeglar þróun þar sem fagleg viðmið eru látin mæta afgangi til að þóknast skammtímahagsmunum og rekstrarlegu hagræði. Viðurkenndar menntastofnanir bjóða faglegt og viðurkennt nám í ferðaleiðsögn, margir leggja í endurmenntun og sérhæfingu, og fjölmargir ferðaleiðsögumenn hafa yfir að ráða háskólamenntun og víðtækri reynslu. Þeir vinna samkvæmt siðareglum, meta ábyrgð sína gagnvart gestum, náttúru og samfélagi, og leggja sig fram við að miðla dýpri merkingu – ekki bara staðreyndum. Samt sem áður er staðan sú að hver sem er, án menntunar, reynslu eða tengsla við landið, getur tekið að sér ferðaleiðsögn – svo lengi sem hann hefur t.d. meirapróf. Þetta telst í dag eðlilegt, jafnvel þrátt fyrir að viðkomandi hafi enga þekkingu á sögu, náttúru eða menningu. Það er grafalvarlegt brot á faglegum og siðferðilegum viðmiðum. Við myndum aldrei sætta okkur við að ómenntaður einstaklingur kenndi börnunum okkar, að óreyndur maður sinnti læknisþjónustu, að hver sem er mætti bjóða upp á sálfræðimeðferð af því hann „er góður með fólki“, eða að einhver með ökuréttindi en enga kennslureynslu fengi að kenna börnunum okkar að aka. Þó svo enginn myndi samþykkja slíkt annars staðar í samfélaginu, þá virðist í lagi að ómenntaður og reynslulaus einstaklingur leiði erlenda gesti um helstu sögusvið þjóðarinnar og viðkvæmustu náttúrusvæði landsins. Stofnanirnar þurfa að stíga fram – og taka ábyrgð Það blasir við að almenn löggilding ferðaleiðsögumanna sem lögverndaðrar fagstéttar muni ekki verða að veruleika á næstu árum. Sú barátta hefur fest sig í sessi sem hluti af skrifræðilegri pattstöðu þar sem ekkert gerist og enginn ber ábyrgð. En það þýðir ekki að við séum án úrræða. Raunhæfar og áhrifaríkar leiðir eru innan seilingar, ef viljinn er fyrir hendi. Í stað þess að bíða eftir að þingheimur vakni til vitundar mætti: Reykjavíkurborg setja reglur um að aðeins þeir sem hafa viðeigandi fagmenntun í ferðaleiðsögn megi leiðsegja innan borgarlandsins. Með því væri hægt að tryggja að sú fræðsla sem ferðamenn fá um sögu, menningu og samfélag sé í höndum hæfra einstaklinga sem bera virðingu fyrir staðnum og íbúum hans. Náttúruverndarstofnun – ný stofnun með sterkt umboð til náttúruverndar – gæti sett það í reglur að einungis menntaðir ferðaleiðsögumenn með sérþekkingu í náttúru og vernd svæða megi leiðsegja innan þjóðgarða og friðlýstra svæða. Slíkar reglur eru víða við lýði erlendis, t.d. innan National Park Service í Bandaríkjunum. Skoða leyfisskyldu á ferðaleiðsögn á Íslandi. Með einföldu skráningarferli og skilgreindum lágmarkskröfum gæti Ferðamálastofa veitt starfsleyfi fyrir þá sem vilja starfa við ferðaleiðsögn. Það væru ekki höft heldur fagleg staðfesting og gæðatrygging; í þágu gesta, samfélags og stéttar. Tími til kominn að hreyfa við kerfinu Við stöndum á krossgötum. Ef við viljum að ferðaleiðsögn verði áfram fagstétt sem metin er að verðleikum, verðum við að bregðast við núna. Við þurfum að vinna með sveitarfélögum, stofnunum og hagsmunaaðilum – og kalla eftir raunverulegum aðgerðum. Ekki fleiri ályktunum, ekki fleiri fundum; heldur reglum sem vernda gæði og fagmennsku. Ferðaleiðsögn er ekki aukaatriði. Hún er hjarta upplifunar ferðamannsins; brúin á milli lands og gests, milli veruleika og skilnings. Ef sú brú er byggð á vanþekkingu, kæruleysi eða hentisemi, er hætt við að allt falli saman. Höfundur er aðjúnkt í ferðamálafræði við HÍ og faglegur umsjónarmaður leiðsögunáms hjá Endurmenntun HÍ.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun