Markvissar leiðir til að auka þátttöku í brjóstaskimun Hrefna Stefánsdóttir skrifar 20. október 2023 07:00 Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Krabbamein Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Sjá meira
Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns.
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun