Dýr­keypt skipti­mynt!

Í ljósi þeirrar stöðu sem kennarastéttin er í ákvað ég að spyrja gervigreind eftirfarandi spurningar: Hvaða áhrif hefur það á samfélag sem fjárfestir ekki í kennurum?

Gervigreindin var fljót til svars og sagði: Ef ekki er fjárfest í kennurum mun menntun veikjast, ójöfnuður aukast og gæði kennslu minnka. Nemendur fá ekki nægan undirbúning fyrir atvinnulífið, sem hefur neikvæð áhrif á samkeppnishæfni, nýsköpun og félagslega þróun. Samfélag sem ekki fjárfestir í kennurum hindrar framþróun.

Ég sit báðum megin við borðið. Annars vegar sem foreldri grunnskólabarna og hins vegar sem starfandi grunnskólakennari. Ég hóf kennaranám haustið 2008. Þá voru ný lög komin til framkvæmda um 5 ára háskólanám til kennsluréttinda. Ég lauk B.Ed.-gráðu árið 2013 og M.Ed.-gráðu þremur árum síðar. Frá því að ég útskrifaðist hafa ýmsar aðgerðir verið skrifaðar á blað með að markmiði að auka nýliðun kennara, bæta starfsumhverfi þeirra og kjör.

Árið 2015 hófst vinna við menntastefnu stjórnvalda til ársins 2030. Í henni kemur m.a. fram að lögð verði áhersla á að sporna gegn brotthvarfi kennaranema úr námi, stuðla að því að kennarar sjái framtíð í því að starfa í skólum landsins, unnið verði að aukinni viðurkenningu á störfum kennara og mótaðar verði leiðir til að koma í veg fyrir kennaraskort. Menntastefnan er innleidd með þremur aðgerðaráætlunum og fyrsta tímabilinu lauk 2024.

Haustið 2016 undirrituðu ríki og sveitarfélög samning og lofuðu jöfnun launa á milli markaða eftir að Alþingi hafði gert breytingar á lögum um lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna. Haustið 2019 tók í gildi 5 ára átaksverkefni stjórnvalda. Fól það verkefni m.a. í sér hvatningarstyrki og launað starfsnám kennaranema.

Við þetta má bæta að á Íslandi eru lög um grunnskóla. Mennta- og barnamálaráðherra fer með yfirstjórn málefna sem lögin taka til. Ráðuneytið hefur eftirlit með því að sveitarfélög uppfylli þær skyldur sem lögin kveða á um. Grunnskóli er vinnustaður nemenda og þar eiga þeir rétt á kennslu við sitt hæfi, í hvetjandi námsumhverfi. Sveitarfélög bera ábyrgð á kostnaði við rekstur almennra grunnskóla og að tryggja að þjónusta grunnskóla sé samfelld og samþætt í þágu velferðar og farsældar barna. Foreldrum ber skylda til að gæta hagsmuna barna sinna og fylgjast með námsframvindu þeirra í samvinnu við skóla. Starfsfólki skóla ber að stuðla að velferð og farsæld barna.

Hverju eru öll þessi fallegu orð á pappír að skila kennurum?

Árið 2023 var gerð viðhorfs- og þjónustukönnun sem Félagsvísindastofnun HÍ lagði fyrir félagsfólk Kennarasambands Íslands (KÍ). Niðurstöðurnar voru m.a. þær að tæp 30% leik- og grunnskólakennara telja ólíklegt að þau verði enn í starfi eftir 5 ár. KÍ hefur einnig sett fram tölulegar upplýsingar þar sem fram kemur að á árunum 2011-2021 hafði réttindalausum við kennslu í framhaldsskólum fjölgað um 37%. Á árunum 2018-2023 fjölgaði starfsfólki við kennslu án kennsluréttinda í grunnskólum Reykjavíkur úr 9% í 17%. Árið 2023 hafði 1 af hverjum 5 sem sinnti kennslu í grunnskólum ekki lokið kennaramenntun og aðeins 1 af hverjum 4 sem sinnti uppeldi og kennslu í leikskólum hafði lokið kennaramenntun. Árið 2025 vantar 4.000 kennara til starfa.

En hvað þarf þá til?

Gervigreindin gat svarað því.

Til að bæta ástandið og laða fleiri einstaklinga til kennarastarfa þarf að hækka laun kennara til að þau séu samkeppnishæf við laun annarra sérfræðinga með háskólamenntun, bæta starfsumhverfi, auka virðingu fyrir kennurum í samfélaginu sem sérfræðingum á sínu sviði, auka undirbúning, stuðning og fjárfesta í menntakerfinu.

Ég hef starfað sem grunnskólakennari í 8 ár. Ég geri það sem í mínu valdi stendur til að tryggja farsæla skólagöngu þeirra barna sem ég kynnist í starfi. Þá á ég við að börn upplifi öryggi og á þau sé hlustað. Þau fái tækifæri til að efla styrkleika sína og takast á við áskoranir í námi. Því miður er raunin ekki sú að þetta sé upplifun allra barna. Sum börn glíma við fjölþættar áskoranir sem rammi skólakerfisins nær ekki nægjanlega utan um. Þá reynir enn frekar á mig sem sérfræðing þar sem mikill skortur er á sérfræðingum í þjónustu við börn. Biðlistar, eftir þjónustu og úrræðum, lengjast og á meðan stækkar vandinn. Þetta veldur stigvaxandi álagi í skólum og það bitnar á börnunum og kennurum þeirra. Rammi kennarastarfsins tekur ekki endalaust við. En ég hef líka farið í veikindaleyfi og endurhæfingu vegna álags í starfi. Ég elska samt starfið og berst fyrir því að fá að vera í því sem lengst. Ástríðan, ein og sér, er samt ekki nóg.

Ég er ekki „bara“ kennari ég er líka einstæð móðir tveggja grunnskólabarna. Ég ber ábyrgð á að tryggja þeim öruggt heimili og gæta hagsmuna þeirra í gegnum skólagönguna í samvinnu við skóla. Á virkum dögum mæta börnin mín í skólann þar sem kennarar halda uppi metnaðarfullu starfi með velferð barna minna og skólafélaga þeirra að leiðarljósi. Fyrir mig sem foreldri skiptir það mig máli að börnum mínum sé tryggt faglegt og öruggt námsumhverfi á skólatíma á meðan ég sinni mínu starfi. Ég tala nú ekki um þegar börnin takast á við krefjandi áskoranir í námi, að þau geti leitað til kennara sinna, sérfræðingana á sínu sviði. Það skiptir mig ekki síður máli að kennarar þeirra fái launaumslag í sambærilegri þykkt og aðrir sérfræðingar með sambærilega menntun .

Á meðan ríki og sveitarfélög girða sig ekki strax í brók og taka ábyrgð er nokkuð ljóst í hvað stefnir. Ef við sem samfélag tökum ekki höndum saman og krefjumst þess að fjárfest verði í kennurum bitna afleiðingarnar fyrst og síðast á vellíðan og velgengni framtíðarþegna íslensks samfélags.

Það er dýrkeypt skiptimynt!

Höfundur er kennari í Engjaskóla.