Hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ Birgir Orri Ásgrímsson skrifar 18. júní 2025 20:04 Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Mest lesið Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi.
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun