Eirkatlar og steypa Sigurlín Bjarney Gísladóttir skrifar 14. apríl 2024 14:00 Á 17. öld var mikil þörf fyrir eirkatla og það þótti sérstaklega gott að elda mat í þessum kötlum. Þeir voru hins vegar dýrir og efnameiri einstaklingar byrjuðu að leigja katlana sína út til þeirra sem höfðu minna á milli handanna. Þarna gátu þeir sem þegar áttu mikið grætt á þeim sem áttu lítið. Margir sönkuðu að sér kötlum til að leigja út. Síðar komu hollenskir steypujárnspottar (braspottar) til sögunnar sem voru mun ódýrari og „vandamálið“ var úr sögunni. (Helgi Þorláksson, 2004, bls. 59—60). Þegar ég las um eirkatlana í bókinni um sögu 17. aldar sá ég samsvörun í leigumarkaði nútímans, daufa endurspeglun á milli aldanna. Fátt er nýtt undir sólinni. Það er ekki nýtt að hinir efnameiri sjái sér leik á borði og finni leið til að græða á þeim efnaminni með því að leigja út djásnin sín. Þegar kemur að leigumarkaðnum á Íslandi undanfarinn áratug þá hreinlega veit ég ekki hvar ég á að byrja. Nú þegar hafa Leigjendasamtökin og fleiri aðilar sýnt fram á það (til fjölda ára) með tölulegum upplýsingum að óréttlætið er augljóst og að afleiðingarnar skelfilegar fyrir marga. Samt breytist ekkert. Ríkisstjórnir hafa sett saman fjölmarga vinnuhópa (með takmarkaðri aðkomu leigjenda) en ástandið heldur áfram að versna. Ráðherrar hafa komið í fjölmiðla og lýst yfir áhyggjum yfir stöðu leigjenda en áhyggjur gera ekkert gagn fyrir leigjendur ef þeim fylgja engar raunverulegar breytingar. Þó verð ég að hrósa stjórnvöldum fyrir hlutdeildarlánin. Loksins kom fram raunveruleg lausn sem gat hjálpað mörgum…. þangað til allt hækkaði svo mikið að það var ómögulegt að kaupa eign með hlutdeildarláni á höfuðborgarsvæðinu í langan tíma. Síðan var lögunum breytt og það lagaði ástandið í smá tíma. Sá sem er á leigumarkaði þarf yfirleitt að safna í kringum 10 milljónum til að geta fengið greiðslumat og keypt fyrstu eign og þau sem falla undir hlutdeildarlán þurfa að safna 3-5 milljónum. Hins vegar er ómögulegt að safna þegar stór hluti af heildarlaunum fara í leigu. Það er ómöguleikinn í öllu sínu veldi. Ég vil ekki eyða orkunni í að segja það sem allir segja: ástandið er ekki gott og verður til þess að grátlega margir draga fram lífið undir fátæktarmörkum. Kannski er betra að benda á skref sem hægt væri að taka í átt að sanngirni og jafnari lífskjörum: Húsnæðisbætur Þegar unglingur í framhaldsskóla nær 18 ára aldri koma allar tekjur námsmannsins til lækkunar á húsnæðisbótum. Þessu þyrfti að breyta og taka ekki með í reikninginn tekjur námsmanns til 22 ára aldurs. Það myndi tryggja jafnræði á milli námsmanna og fjölskyldna þeirra hvort sem þeir eru í leiguhúsnæði eða ekki. Húsnæðisbætur eru fínar en tekjur þurfa að vera mjög lágar til að þær séu ekki skertar á einhvern hátt og húsnæðisbætur reynast oftast agnarlítill plástur á sár sem stækkar hratt. Raunfærnimat á fasteignamarkaði Þetta fallega orð, raunfærnimat, er notað þegar kemur að menntun og er viðleitni til að meta reynslu fólks að verðleikum og meta það sem einingar upp í ákveðið nám. Hvernig væri að taka upp raunfærnimat á húsnæðismarkaði? Ef manneskja getur borgað leigu í 20 ár sem er yfir 50% af heildartekjum þá hefur hún raunfærni til að greiða af bankaláni með lægri afborgunum. Ef leigjandinn hefur verið með gilda leigusamninga þá er hægt að sjá þetta allt aftur í tímann og hægt að umbuna þeim þrautseigjuna. Leiguþak - bætur og styrkir til leigusala Núna fá leigjendur húsnæðisbætur sem ráðast af tekjum og eignum. Sumir fá sérstakan húsnæðisstuðning frá sveitarfélaginu (sem ætti reyndar að koma sjálfkrafa þegar tekjur fara undir ákveðið viðmið en ætti ekki að þurfa að sækja um) auk þess sem ýmsar hjálparstofnanir koma leigjendum til aðstoðar því það ríkir mikil neyð hjá mörgum á leigumarkaði. Hvernig væri að setja leiguþak og þeir leigusalar sem þurfa að greiða með eignunum sínum (hægt að byggja á tekjum, eignum, lánshlutfalli og afborgunum) geti sótt um stuðning frá húsnæðis- og mannvirkjastofnun og jafnvel hjá hjálparsamtökum? Setjum leiguþak, gefum leigjendur smá reisn og flytjum aðstoðina yfir til leigusalanna. Þetta myndi auka jafnræði á milli fólks og koma í veg fyrir þessar djúpu fátæktarholur sem leigjendur lenda ofan í og dýpka með hverju árinu sem líður, með hverju árinu sem stjórnvöld gera ekki rassg…. Nú þegar búa mjög margir í ósamþykktu iðnaðarhúsnæði. Gettóin sem eru að verða til eru í boði stjórnvalda og hins frjálsa (villta og tryllta) leigumarkaðar. Af hverju eru ekki þúsundir að mótmæla á Austurvelli á hverjum degi? Jú, leigjendur eru of uppteknir að vinna myrkranna á milli, of þreyttir og líka margir fullir af skömm yfir því að vera í þessari stöðu. Fyrir tíu árum lýsti Umboðsmaður barna yfir áhyggjum af stöðu barna á leigumarkaði. Sama ár hafði velferðarvakt Velferðarráðuneytisins (ráðuneyti sem er ekki lengur til) sömu áhyggjur. Það er ekkert sem bendir til þess að staða þessara barna hafi vænkast. Misskiptingin er hrópandi! Eirkatlar eða steypa? Þetta er allt sama sultan. Höfundur er rithöfundur og kennari Heimildir: Helgi Þorláksson. 2004. „Undir Einveldi“. Saga Íslands VII. Hið íslenska bókmenntafélag, Sögufélag. Morgunblaðið. 8.9.2014. „Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum.“ Mbl.is. Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum (mbl.is) Ríkisútvarpið. 14.11.2014 „Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda.“ Ruv.is. Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda - RÚV.is (ruv.is) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Mest lesið Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Á 17. öld var mikil þörf fyrir eirkatla og það þótti sérstaklega gott að elda mat í þessum kötlum. Þeir voru hins vegar dýrir og efnameiri einstaklingar byrjuðu að leigja katlana sína út til þeirra sem höfðu minna á milli handanna. Þarna gátu þeir sem þegar áttu mikið grætt á þeim sem áttu lítið. Margir sönkuðu að sér kötlum til að leigja út. Síðar komu hollenskir steypujárnspottar (braspottar) til sögunnar sem voru mun ódýrari og „vandamálið“ var úr sögunni. (Helgi Þorláksson, 2004, bls. 59—60). Þegar ég las um eirkatlana í bókinni um sögu 17. aldar sá ég samsvörun í leigumarkaði nútímans, daufa endurspeglun á milli aldanna. Fátt er nýtt undir sólinni. Það er ekki nýtt að hinir efnameiri sjái sér leik á borði og finni leið til að græða á þeim efnaminni með því að leigja út djásnin sín. Þegar kemur að leigumarkaðnum á Íslandi undanfarinn áratug þá hreinlega veit ég ekki hvar ég á að byrja. Nú þegar hafa Leigjendasamtökin og fleiri aðilar sýnt fram á það (til fjölda ára) með tölulegum upplýsingum að óréttlætið er augljóst og að afleiðingarnar skelfilegar fyrir marga. Samt breytist ekkert. Ríkisstjórnir hafa sett saman fjölmarga vinnuhópa (með takmarkaðri aðkomu leigjenda) en ástandið heldur áfram að versna. Ráðherrar hafa komið í fjölmiðla og lýst yfir áhyggjum yfir stöðu leigjenda en áhyggjur gera ekkert gagn fyrir leigjendur ef þeim fylgja engar raunverulegar breytingar. Þó verð ég að hrósa stjórnvöldum fyrir hlutdeildarlánin. Loksins kom fram raunveruleg lausn sem gat hjálpað mörgum…. þangað til allt hækkaði svo mikið að það var ómögulegt að kaupa eign með hlutdeildarláni á höfuðborgarsvæðinu í langan tíma. Síðan var lögunum breytt og það lagaði ástandið í smá tíma. Sá sem er á leigumarkaði þarf yfirleitt að safna í kringum 10 milljónum til að geta fengið greiðslumat og keypt fyrstu eign og þau sem falla undir hlutdeildarlán þurfa að safna 3-5 milljónum. Hins vegar er ómögulegt að safna þegar stór hluti af heildarlaunum fara í leigu. Það er ómöguleikinn í öllu sínu veldi. Ég vil ekki eyða orkunni í að segja það sem allir segja: ástandið er ekki gott og verður til þess að grátlega margir draga fram lífið undir fátæktarmörkum. Kannski er betra að benda á skref sem hægt væri að taka í átt að sanngirni og jafnari lífskjörum: Húsnæðisbætur Þegar unglingur í framhaldsskóla nær 18 ára aldri koma allar tekjur námsmannsins til lækkunar á húsnæðisbótum. Þessu þyrfti að breyta og taka ekki með í reikninginn tekjur námsmanns til 22 ára aldurs. Það myndi tryggja jafnræði á milli námsmanna og fjölskyldna þeirra hvort sem þeir eru í leiguhúsnæði eða ekki. Húsnæðisbætur eru fínar en tekjur þurfa að vera mjög lágar til að þær séu ekki skertar á einhvern hátt og húsnæðisbætur reynast oftast agnarlítill plástur á sár sem stækkar hratt. Raunfærnimat á fasteignamarkaði Þetta fallega orð, raunfærnimat, er notað þegar kemur að menntun og er viðleitni til að meta reynslu fólks að verðleikum og meta það sem einingar upp í ákveðið nám. Hvernig væri að taka upp raunfærnimat á húsnæðismarkaði? Ef manneskja getur borgað leigu í 20 ár sem er yfir 50% af heildartekjum þá hefur hún raunfærni til að greiða af bankaláni með lægri afborgunum. Ef leigjandinn hefur verið með gilda leigusamninga þá er hægt að sjá þetta allt aftur í tímann og hægt að umbuna þeim þrautseigjuna. Leiguþak - bætur og styrkir til leigusala Núna fá leigjendur húsnæðisbætur sem ráðast af tekjum og eignum. Sumir fá sérstakan húsnæðisstuðning frá sveitarfélaginu (sem ætti reyndar að koma sjálfkrafa þegar tekjur fara undir ákveðið viðmið en ætti ekki að þurfa að sækja um) auk þess sem ýmsar hjálparstofnanir koma leigjendum til aðstoðar því það ríkir mikil neyð hjá mörgum á leigumarkaði. Hvernig væri að setja leiguþak og þeir leigusalar sem þurfa að greiða með eignunum sínum (hægt að byggja á tekjum, eignum, lánshlutfalli og afborgunum) geti sótt um stuðning frá húsnæðis- og mannvirkjastofnun og jafnvel hjá hjálparsamtökum? Setjum leiguþak, gefum leigjendur smá reisn og flytjum aðstoðina yfir til leigusalanna. Þetta myndi auka jafnræði á milli fólks og koma í veg fyrir þessar djúpu fátæktarholur sem leigjendur lenda ofan í og dýpka með hverju árinu sem líður, með hverju árinu sem stjórnvöld gera ekki rassg…. Nú þegar búa mjög margir í ósamþykktu iðnaðarhúsnæði. Gettóin sem eru að verða til eru í boði stjórnvalda og hins frjálsa (villta og tryllta) leigumarkaðar. Af hverju eru ekki þúsundir að mótmæla á Austurvelli á hverjum degi? Jú, leigjendur eru of uppteknir að vinna myrkranna á milli, of þreyttir og líka margir fullir af skömm yfir því að vera í þessari stöðu. Fyrir tíu árum lýsti Umboðsmaður barna yfir áhyggjum af stöðu barna á leigumarkaði. Sama ár hafði velferðarvakt Velferðarráðuneytisins (ráðuneyti sem er ekki lengur til) sömu áhyggjur. Það er ekkert sem bendir til þess að staða þessara barna hafi vænkast. Misskiptingin er hrópandi! Eirkatlar eða steypa? Þetta er allt sama sultan. Höfundur er rithöfundur og kennari Heimildir: Helgi Þorláksson. 2004. „Undir Einveldi“. Saga Íslands VII. Hið íslenska bókmenntafélag, Sögufélag. Morgunblaðið. 8.9.2014. „Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum.“ Mbl.is. Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum (mbl.is) Ríkisútvarpið. 14.11.2014 „Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda.“ Ruv.is. Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda - RÚV.is (ruv.is)
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun