Virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar var úrskurðað ógilt af héraðsdómi Reykjavíkur í vikunni. Dómurinn ógilti heimild Umhverfisstofnunar til að breyta ákveðnu vatnasvæði svokölluðu vatnhloti í Þjórsá og þar af leiðandi var leyfi til að reisa raforkuverið ógilt.
Ráðuneytið fékk þrjár viðvaranir á fimm ára tímabili
Umhverfisstofnun varaði umhverfisráðuneytið við í tveimur minnisblöðum, árið 2019 og og aftur um mitt ár 2024, við óvissu í leyfisveitingu stofnunarinnar vegna slíkra vatnasvæða. Í minnisblöðunum, sem fréttastofa hefur, kemur fram að fara þurfi í lagabreytingu til að eyða óvissunni. Þá barst minnisblað sama eðlis til ráðuneytisins frá sérfræðingi í málinu árið 2022.
Minnisblöðin fjalla um mikilvægi þess að skýra betur ákvæði laga um stjórn vatnamála, einkum ákvæði sem reyndi á í dómnum þar sem óskýrleiki virðist hafa leitt af sér niðurstöðuna um ógildingu virkjunarleyfis Hvammsvirkjunar.
Ekki unnt að ráðast í viðamiklar innviðaframkvæmdir
Gestur Pétursson forstjóri Umhverfis- og orkustofnunar telur dóm Héraðsdóms nú binda hendur stofnunarinnar.
„Okkur er ekki heimilt að beita undanþáguákvæði um veitingu leyfa gagnvart vatnsaflsvirkjunum samkvæmt þessum dómi. Að auki erum við í óvissu um hvort við megum beita þessu undanþáguákvæði gagnvart öðrum innviðaframkvæmdum eins og vegagerð eða gerð flóðvarnargarða,“ segir Gestur.
Gestur segir Umhverfisstofnun verið í virku samtali við stjórnvöld um að það þyrfti að vera skýrleiki í lögum um heimildir stofnunarinnar.
Tveir ráðherrar fengu minnisblöðin
Guðmundur Ingi Guðbrandsson var ráðherra umhverfis- og auðlindamála frá 2017 til 2021. Hann sagði í samtali við Mbl í gær að hann muni eftir að hafa fengið minnisblað Umhverfisstofnunar. Vinna hafi verið sett af stað í ráðuneytinu í sinni tíð vegna málsins. Hann viti ekki hvað gerðist eftir það. Guðlaugur Þór Þórðarson tók við í ráðuneytinu árið 2021 til 2024.
Guðlaugur Þór tjáði sig um Hvammsvirkjun árið 2023 eftir að virkjunarleyfi fyrir Hvammsvirkjun var fyrst fellt úr gildi af Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.
Guðlaugur Þór sagði við það tækifæri.
„Aðalmálið núna er þetta. Núna er staðan sú að ég hef beðið um greiningu á hvað fór þarna úrskeiðis og sömuleiðis hvernig við getum bætt úr því,“ sagði Guðlaugur í fréttum 16. júní 2023.
Skoðar að setja sérlög um Hvammsvirkjun
Jóhann Páll Jóhannsson núverandi umhverfis- og orkumálaráðherra undrast sinnuleysi forvera sinna í málinu.
„Ég er mjög hissa hvernig hefur verið haldið á þessu máli. Þegar kemur að lögum um stjórn vatnamála, Þegar kemur að ábendingum frá fagstofnun í málinu sem heyrir undir mitt ráðuneyti. Þegar fagstofnun kallar eftir ákveðnum skýrleika í lögum, kallar eftir ákveðnum leiðbeiningum um framkvæmd laga þá er það á ábyrgð viðkomandi fagráðherra að fara yfir þær athugasemdir og hvort það sé ástæða til að bregðast við,“ segir Jóhann Páll.
Samkvæmt heimildum fréttastofu er verið að skoða sérlög vegna Hvammsvirkjunar. Jóhann Páll segir brýnt að kanna að láta gera breytingar á vatnalögum.
„Við munum funda um þetta í ráðuneytinu, fara yfir þessi minnisblöð á mánudag. Farið verður yfir fýsileika þess að gera strax ákveðnar breytingar á þessu tiltekna ákvæði vatnastjórnunarlaga. Þá er til skoðunar að setja sérlög um Hvammsvirkjun,“ segir hann.
Framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins benti á í fréttum í gær að tafir á Hvammsvirkjun geti þýtt tugmilljarða tekjutap. Jóhann segir málið grafalvarlegt.
„Þarna getur mikið verðmætatap átt sér stað. Ég hef áhyggjur af þessu máli vegna raforkuöryggis og út frá loftslagsmarkmiðum Íslands,“ segir Jóhann Páll.
