Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar 26. febrúar 2025 07:00 Í gær birtist dómur héraðsdóms þar sem fram kemur að ,,umskurður drengja er ekki bannaður á Íslandi, andstætt líkamsárás gagnvart kynfærum stúlkna og kvenna.” Læknisfræðilega óþarfar og óafturkræfar aðgerðir á kynfærum drengja eru því löglegar samkvæmt dómnum. Umskurður stúlkna hefur verið bannaður á Íslandi frá árinu 2005. Jafnframt var bannað að framkvæma aðgerðir á börnum með ódæmigerð kyneinkenni með örfáum undantekningum með lögum um kynrænt sjálfræði nr. 80/2019. Árið 2018 lagði Silja Dögg Gunnarsdóttir, fyrrum þingkona Framsóknar fram frumvarp um bann við umskurði drengja. Mikil umræða skapaðist um frumvarpið bæði hérlendis og erlendis og fjöldi lækna fagnaði frumvarpinu. Frumvarpið varð þó ekki að lögum. Það verður að teljast ámælisvert að ekki sé enn búið að banna óþarfar og óafturkræfar aðgerðir á kynfærum drengja eins og búið er að gera á kynfærum stúlkna og barna sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni (intersex). Þetta hlýtur að vekja upp spurningar um mismunun á grundvelli kyneinkenna, sjálfsákvörðunarrétt barna og trúfrelsi barna. Ónauðsynleg inngrip Umskurður drengja er varanleg og óafturkræf aðgerð sem felur í sér mikil inngrip á kynfærum barns. Aðgerðin getur valdið barninu sársauka, hættu á sýkingum og varanlegum skaða. Í einstaka tilfellum getur verið læknisfræðilega nauðsynlegt að framkvæma umskurð, til dæmis ef forhúð er of þröng eða í kjölfar alvarlegra sýkinga. Það á þó ekki við um óþarfar og óafturkræfar aðgerðir þar sem fullkomlega eðlilegur vefur sem gegnir mikilvægu hlutverki í kynfæra- og kynlífsheilbrigði drengja er fjarlægður af kynfærum þeirra. Helstu ástæður umskurðar í heiminum eru trúar- eða menningarlegar. Í því samhengi er vert að árétta að 12. gr. Alþjóðasamnings Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi og 3. mgr. 24. gr. barnasáttmálans, sem hefur verið lögfestur hérlendis, skyldar aðildarríki til þess að ryðja úr vegi hefðum sem eru skaðlegar heilbrigði barna. Samkvæmt 2. mgr. 27. gr. laga um réttindi sjúklinga skal þá hlífa börnum við ónauðsynlegum aðgerðum. Á Íslandi er ekkert regluverk um umskurð drengja. Ekki er því skylda að umskurður fari fram á heilbrigðisstofnun eða sé framkvæmd af lækni. Forsjáraðilar geta því tekið ákvörðun um að framkvæma læknisfræðilega óþarfan umskurð eða fengið aðra til að framkvæma aðgerðina í heimahúsi. Er sú háttsemi að skera hluta af húð ómálga barns eða fá annan aðila til að gera það heima í stofu, án nauðsynjar, raunverulega lögleg á Íslandi? Túlka má 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem kveður á um að börnum skuli tryggð í lögum sú vernd sem velferð þeirra krefst, á þann veg að hún skyldi löggjafann til þess að setja lög sem vernda börn gegn óþarfa læknisfræðilegum inngripum sem samræmast ekki velferð barna. Áðurnefndur dómur héraðsdóms telur þó ekki sannað að líf eða velferð brotaþola hafi verið ógnað með því að heimila umskurð á brotaþola ,,enda eru slíkar aðgerðir tíðkaðar víða um lönd án þess að læknisfræðileg þörf liggi fyrir.” Það er ljóst að umrætt mál kann að vera viðkvæmt og mikilvægt er að sýna nærgætni við umfjöllun þess. Staðhæfingar héraðsdóms vekja þó undrun með tilliti til ofangreinds ákvæðis barnasáttmálans um að aðildarríkjum beri að ryðja úr vegi hefðum sem eru skaðlegar heilbrigði barna. Í framhaldinu má velta fyrir sér hvort ekki sé nauðsynlegt að lögfesta bann við umskurð drengja. Það er erfitt er að færa rök fyrir því að læknisfræðilega óþarfar aðgerðir á kynfærum barna séu ekki skaðlegar heilbrigði barna enda eru til ófá dæmi um það um heim allan. Þar á meðal í því máli sem dómurinn fjallaði um, en í vitnisburði skurðlæknis í málinu kemur fram að ,,laga hafi þurft skurð á getnaðarlim eftir umskurð í heimahúsi. Það hafi verið töluverð blæðing og áverki sem þurfti að laga.” Slíkt inngrip hlýtur að teljast ónauðsynlegt og skaðlegt heilbrigði barna þó ekki hafi verið um lífshættulega blæðingu að ræða samkvæmt dómnum. Við lestur dómsins vakna þá einnig upp spurningar um hvaða aðrar aðgerðir megi ráðast í með þeim rökum að þær eru ,,tíðkaðar víða um lönd án þess að læknisfræðileg þörf liggi fyrir.” Sjálfsákvörðunarréttur Rauði þráðurinn í íslenskum barnalögum og Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, er að ávallt skuli hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi þegar teknar eru ákvarðanir um hag þess. Barnasáttmálinn kveður einnig á um að börn eigi rétt á að tjá sig um öll þau málefni er þau varða og því samræmist það illa sáttmálanum að foreldrar taki ákvarðanir um óafturkræfar aðgerðir á líkama barns líkt og umskurður drengja án læknisfræðilegrar nauðsynjar er. Umskurður kvenna hefur verið tengdur við friðhelgi og sjálfsákvörðunarrétt kvenna. Sambærileg rök hafa verið notuð um aðgerðir á börnum sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni (intersex) og hið sama ætti að gilda um óþarfar aðgerðir á kynfærum drengja. Ákvarðanir foreldra um læknisfræðilega óþarfan umskurð barna tekur burt getu barnsins til þess að geta ákveðið sjálft hvort það vilji vera umskorið þegar það hefur aldur og þroska til þess að taka slíka ákvörðun. Það kann að vera að drengir vilji láta umskera sig af trúar- eða menningarlegum ástæðum en slíkar ákvarðanir verða einstaklingarnir sjálfir að taka þegar þeir hafa náð aldri og þroska til þess að skilja hvað slíkar aðgerðir geta haft í för með sér. Með því að leyfa læknifræðilega óþarfan umskurð á drengjum er verið að brjóta á sjálfsákvörðunarrétti þeirra. Ótækt er að forsjáraðilar hafi heimild til þess að taka svo afgerandi ákvarðanir um kynfæri barna sinna sem eru enn of ung til þess að geta tjáð sig um aðgerðina ef ekki eru knýjandi heilsufarsleg rök fyrir henni. Réttur barna yfir eigin líkama og einstaklingsfrelsi á að ganga framar rétti forsjáraðila til að taka óafturkræfar trúar-, tilfinningalegar-, og menningarlegar ákvarðanir um líkama barna. Aðgerða er þörf Börn á Íslandi eiga að hafa öruggt skjól og vernd í íslenskum lögum fyrir óþarfa og óafturkræfu inngripi á líkama þeirra. Umboðsmenn barna á öllum Norðurlöndunum hafa kallað eftir því að drengir fái sjálfir að ákveða hvort þeir vilji láta umskera sig þegar þeir hafa aldur og þroska til. Ég skora á Alþingi að grípa til aðgerða með því að setja lög sem banna öll óþarfa inngrip í líkama barna og tryggja þar með öllum börnum sjálfsákvörðunarrétt yfir eigin líkama. Börn eiga njóta verndar frá því að vera skorin án þess að brýn læknisfræðileg rök séu til staðar. Höfundur er borgarfulltrúi Framsóknarflokksins Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnea Gná Jóhannsdóttir Framsóknarflokkurinn Ofbeldi gegn börnum Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Sjá meira
Í gær birtist dómur héraðsdóms þar sem fram kemur að ,,umskurður drengja er ekki bannaður á Íslandi, andstætt líkamsárás gagnvart kynfærum stúlkna og kvenna.” Læknisfræðilega óþarfar og óafturkræfar aðgerðir á kynfærum drengja eru því löglegar samkvæmt dómnum. Umskurður stúlkna hefur verið bannaður á Íslandi frá árinu 2005. Jafnframt var bannað að framkvæma aðgerðir á börnum með ódæmigerð kyneinkenni með örfáum undantekningum með lögum um kynrænt sjálfræði nr. 80/2019. Árið 2018 lagði Silja Dögg Gunnarsdóttir, fyrrum þingkona Framsóknar fram frumvarp um bann við umskurði drengja. Mikil umræða skapaðist um frumvarpið bæði hérlendis og erlendis og fjöldi lækna fagnaði frumvarpinu. Frumvarpið varð þó ekki að lögum. Það verður að teljast ámælisvert að ekki sé enn búið að banna óþarfar og óafturkræfar aðgerðir á kynfærum drengja eins og búið er að gera á kynfærum stúlkna og barna sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni (intersex). Þetta hlýtur að vekja upp spurningar um mismunun á grundvelli kyneinkenna, sjálfsákvörðunarrétt barna og trúfrelsi barna. Ónauðsynleg inngrip Umskurður drengja er varanleg og óafturkræf aðgerð sem felur í sér mikil inngrip á kynfærum barns. Aðgerðin getur valdið barninu sársauka, hættu á sýkingum og varanlegum skaða. Í einstaka tilfellum getur verið læknisfræðilega nauðsynlegt að framkvæma umskurð, til dæmis ef forhúð er of þröng eða í kjölfar alvarlegra sýkinga. Það á þó ekki við um óþarfar og óafturkræfar aðgerðir þar sem fullkomlega eðlilegur vefur sem gegnir mikilvægu hlutverki í kynfæra- og kynlífsheilbrigði drengja er fjarlægður af kynfærum þeirra. Helstu ástæður umskurðar í heiminum eru trúar- eða menningarlegar. Í því samhengi er vert að árétta að 12. gr. Alþjóðasamnings Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi og 3. mgr. 24. gr. barnasáttmálans, sem hefur verið lögfestur hérlendis, skyldar aðildarríki til þess að ryðja úr vegi hefðum sem eru skaðlegar heilbrigði barna. Samkvæmt 2. mgr. 27. gr. laga um réttindi sjúklinga skal þá hlífa börnum við ónauðsynlegum aðgerðum. Á Íslandi er ekkert regluverk um umskurð drengja. Ekki er því skylda að umskurður fari fram á heilbrigðisstofnun eða sé framkvæmd af lækni. Forsjáraðilar geta því tekið ákvörðun um að framkvæma læknisfræðilega óþarfan umskurð eða fengið aðra til að framkvæma aðgerðina í heimahúsi. Er sú háttsemi að skera hluta af húð ómálga barns eða fá annan aðila til að gera það heima í stofu, án nauðsynjar, raunverulega lögleg á Íslandi? Túlka má 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar sem kveður á um að börnum skuli tryggð í lögum sú vernd sem velferð þeirra krefst, á þann veg að hún skyldi löggjafann til þess að setja lög sem vernda börn gegn óþarfa læknisfræðilegum inngripum sem samræmast ekki velferð barna. Áðurnefndur dómur héraðsdóms telur þó ekki sannað að líf eða velferð brotaþola hafi verið ógnað með því að heimila umskurð á brotaþola ,,enda eru slíkar aðgerðir tíðkaðar víða um lönd án þess að læknisfræðileg þörf liggi fyrir.” Það er ljóst að umrætt mál kann að vera viðkvæmt og mikilvægt er að sýna nærgætni við umfjöllun þess. Staðhæfingar héraðsdóms vekja þó undrun með tilliti til ofangreinds ákvæðis barnasáttmálans um að aðildarríkjum beri að ryðja úr vegi hefðum sem eru skaðlegar heilbrigði barna. Í framhaldinu má velta fyrir sér hvort ekki sé nauðsynlegt að lögfesta bann við umskurð drengja. Það er erfitt er að færa rök fyrir því að læknisfræðilega óþarfar aðgerðir á kynfærum barna séu ekki skaðlegar heilbrigði barna enda eru til ófá dæmi um það um heim allan. Þar á meðal í því máli sem dómurinn fjallaði um, en í vitnisburði skurðlæknis í málinu kemur fram að ,,laga hafi þurft skurð á getnaðarlim eftir umskurð í heimahúsi. Það hafi verið töluverð blæðing og áverki sem þurfti að laga.” Slíkt inngrip hlýtur að teljast ónauðsynlegt og skaðlegt heilbrigði barna þó ekki hafi verið um lífshættulega blæðingu að ræða samkvæmt dómnum. Við lestur dómsins vakna þá einnig upp spurningar um hvaða aðrar aðgerðir megi ráðast í með þeim rökum að þær eru ,,tíðkaðar víða um lönd án þess að læknisfræðileg þörf liggi fyrir.” Sjálfsákvörðunarréttur Rauði þráðurinn í íslenskum barnalögum og Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, er að ávallt skuli hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi þegar teknar eru ákvarðanir um hag þess. Barnasáttmálinn kveður einnig á um að börn eigi rétt á að tjá sig um öll þau málefni er þau varða og því samræmist það illa sáttmálanum að foreldrar taki ákvarðanir um óafturkræfar aðgerðir á líkama barns líkt og umskurður drengja án læknisfræðilegrar nauðsynjar er. Umskurður kvenna hefur verið tengdur við friðhelgi og sjálfsákvörðunarrétt kvenna. Sambærileg rök hafa verið notuð um aðgerðir á börnum sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni (intersex) og hið sama ætti að gilda um óþarfar aðgerðir á kynfærum drengja. Ákvarðanir foreldra um læknisfræðilega óþarfan umskurð barna tekur burt getu barnsins til þess að geta ákveðið sjálft hvort það vilji vera umskorið þegar það hefur aldur og þroska til þess að taka slíka ákvörðun. Það kann að vera að drengir vilji láta umskera sig af trúar- eða menningarlegum ástæðum en slíkar ákvarðanir verða einstaklingarnir sjálfir að taka þegar þeir hafa náð aldri og þroska til þess að skilja hvað slíkar aðgerðir geta haft í för með sér. Með því að leyfa læknifræðilega óþarfan umskurð á drengjum er verið að brjóta á sjálfsákvörðunarrétti þeirra. Ótækt er að forsjáraðilar hafi heimild til þess að taka svo afgerandi ákvarðanir um kynfæri barna sinna sem eru enn of ung til þess að geta tjáð sig um aðgerðina ef ekki eru knýjandi heilsufarsleg rök fyrir henni. Réttur barna yfir eigin líkama og einstaklingsfrelsi á að ganga framar rétti forsjáraðila til að taka óafturkræfar trúar-, tilfinningalegar-, og menningarlegar ákvarðanir um líkama barna. Aðgerða er þörf Börn á Íslandi eiga að hafa öruggt skjól og vernd í íslenskum lögum fyrir óþarfa og óafturkræfu inngripi á líkama þeirra. Umboðsmenn barna á öllum Norðurlöndunum hafa kallað eftir því að drengir fái sjálfir að ákveða hvort þeir vilji láta umskera sig þegar þeir hafa aldur og þroska til. Ég skora á Alþingi að grípa til aðgerða með því að setja lög sem banna öll óþarfa inngrip í líkama barna og tryggja þar með öllum börnum sjálfsákvörðunarrétt yfir eigin líkama. Börn eiga njóta verndar frá því að vera skorin án þess að brýn læknisfræðileg rök séu til staðar. Höfundur er borgarfulltrúi Framsóknarflokksins
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar