Kerfisbundnar brottvísanir og stríðið gegn flóttafólki Eyrún Ólöf Sigurðardóttir skrifar 11. febrúar 2021 07:00 Fregnir af málum Blessing Newton og Uhunoma Osayomore, sem embættismenn íslenska ríkisins hafa tekið ákvörðun um að endursenda til Nígeríu þar sem bæði voru þolendur mansals, þurfa engum að koma á óvart sem á annað borð fylgist með fréttum eða samfélagsumræðu hér á landi. Síðastliðin misseri hafa sambærilegar fregnir af málum fólks á flótta orðið jafn fastur punktur í tilverunni eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu eða að úrkoma fylgir oft kuldakasti. Eini munurinn er sá að fyrrnefndar staðreyndir eru óumflýjanleg náttúrulögmál en það eru endurteknar brottvísanir í flóttafólki ekki. Þvert á móti eru þær fylgifiskur pólitískrar stefnu og framfylgd hennar, sem fræðimenn hafa gengið svo langt að kalla „stríð gegn flóttafólki“ (1). Ýmsir hafa fært rök fyrir að sú stefna sem er við lýði í fólksflutningastjórnun samtímans sé ríkismiðuð (2) og stefni ekki að því marki að tryggja vernd eða velferð fólks á flótta (3). Þvert á móti sé markmiðið að byggja undir hagsmuni einstakra ríkja (einkum Vesturlanda) og áframhaldandi forréttindastöðu þeirra gagnvart öðrum ríkjum og íbúum þar (4). Þannig er í opinberri umræðu og við stefnumótun staðfastlega litið fram hjá þeirri staðreynd að vaxandi umfang á smygli á fólki, og æ hættulegri aðferðir við það, eru bein afleiðing af tálmunum á borð við þær að loka löglegum leiðum og aðferðum við að ferðast eða flýja úr einum stað í annan (5). Hið sama á við um mansal sem, eins og dæmin sýna, blómstrar í umhverfi þar sem öruggum leiðum fólks til að sjá sér og sínum farborða og lifa í friði frá vopnuðum átökum eru verulegar skorður settar. Lögfræðingurinn Violeta Moreno-Lax (3), sem hefur rannsakað fólksflutningastjórnun í Evrópu, bendir á að núverandi stefna í þeim málum smættar flótta- og farandfólk niður í tæknileg úrvinnsluefni fremur en manneskjur með persónulega sögu og bakgrunn. Um leið verður til visst stigveldi þjáninga, þar sem ákveðnar þjáningar og ákveðið magn af þeim trompar annars konar þjáningar með tilliti til þess hvort einstaklingur teljist þess verður að hljóta vernd í lagalegum skilningi. Þrátt fyrir almenna andstöðu við mansal, og viðleitni yfirvalda til að setja lög og reglur sem ætlað er að stemma stigu við því, hafa fræðimenn sýnt fram á að fæst ríki veita þolendum mansals dvalarleyfi (6). Endurtekin mótmæli almennings á Íslandi gegn meðferð Útlendingastofnunar og Kærunefnd útlendingamála á flóttafólki og hælisleitendum, þar með talið þolendum mansals, benda til að sú hefð samræmist ekki vilja fólksins í landinu. Fregnir af ríkisofbeldi í formi brottvísana og þvingaðra endursendinga í hættulegar aðstæður, eins og þær sem bíða Blessing og Uhunoma ef ÚTL og KNÚ fá sínu fram, eru svo tíðar að hætt er við því að þær fái á sig yfirbragð hins óhjákvæmilega, rétt eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu og stundum er veðrið leiðinlegt. Af viðbrögðum ráðamanna mætti vissulega ætla að um brottvísanir gildi svipuð lögmál og um náttúrufyrirbæri á borð við leiðindaveður: Vissulega afleitt, en lítið við því að gera. Hið rétta er hins vegar að kerfið er jafn manngert og lögin sem það byggir á, og þar af leiðandi hvorki algilt né óbreytanlegt. Mikilvægt er að almenningur og stjórnvöld á Vesturlöndum gangist við ábyrgðinni á að hafa byggt upp kerfi fólksflutningastjórnunar og landamæraeftirlits sem hefur augljósa rasíska slagsíðu (4) frekar en að það grundvallist á virðingu fyrir mannhelgi, frelsi eða mannréttindum (2; 3). Rannsóknir sýna að opinber stefna Evrópusambandsins og Evrópuríkja í fólksflutningastjórnun hefur gert flótta- og farandfólk útsettara fyrir ofbeldi á borð við það sem Blessing og Uhunoma upplifðu og byggja hælisumsókn sína hér á landi á. Það væri því eðlilegt skref í átt að ábyrgð að íslenska ríkið, í umboði eða að kröfu almennings, veitti hér vernd bæði þeim sem og öðrum þolendum þess ofbeldis sem ríkið átti sjálft þátt í að búa til frjósaman jarðveg fyrir. Höfundur er mannfræðingur og háskólakennari. Heimildir 1) Fekete, L. (2005). The Deportation Machine: Europe, Asylum and Human Rights. Race and Class 47(1), 64-91. 2) Fassin, D. (2011). Policing borders, producing boundaries: The governmentality og immigration in Dark Times. Annual Review of Anthropology 40, 213-226. 3) Moreno-Lax, V. (2018). The EU Humanitarian Border and the Securitization of Human Rights: The ‘Rescue-Through-Interdiction/Rescue-Without-Protection‘ Paradigm. Journal of Common Market Studies 56(1), 119-140. 4) Jones, R. (2016). Violent Borders. Refugees and the Right to Move. Verso. 5) Lemberg-Pedersen, M. (2018). Security, industry and migration in European border control. The Routledge Handbook of the Politics of Migration in Europe. 6) Anderson, B. (2016). Trafficking. The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford University Press. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hælisleitendur Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Fregnir af málum Blessing Newton og Uhunoma Osayomore, sem embættismenn íslenska ríkisins hafa tekið ákvörðun um að endursenda til Nígeríu þar sem bæði voru þolendur mansals, þurfa engum að koma á óvart sem á annað borð fylgist með fréttum eða samfélagsumræðu hér á landi. Síðastliðin misseri hafa sambærilegar fregnir af málum fólks á flótta orðið jafn fastur punktur í tilverunni eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu eða að úrkoma fylgir oft kuldakasti. Eini munurinn er sá að fyrrnefndar staðreyndir eru óumflýjanleg náttúrulögmál en það eru endurteknar brottvísanir í flóttafólki ekki. Þvert á móti eru þær fylgifiskur pólitískrar stefnu og framfylgd hennar, sem fræðimenn hafa gengið svo langt að kalla „stríð gegn flóttafólki“ (1). Ýmsir hafa fært rök fyrir að sú stefna sem er við lýði í fólksflutningastjórnun samtímans sé ríkismiðuð (2) og stefni ekki að því marki að tryggja vernd eða velferð fólks á flótta (3). Þvert á móti sé markmiðið að byggja undir hagsmuni einstakra ríkja (einkum Vesturlanda) og áframhaldandi forréttindastöðu þeirra gagnvart öðrum ríkjum og íbúum þar (4). Þannig er í opinberri umræðu og við stefnumótun staðfastlega litið fram hjá þeirri staðreynd að vaxandi umfang á smygli á fólki, og æ hættulegri aðferðir við það, eru bein afleiðing af tálmunum á borð við þær að loka löglegum leiðum og aðferðum við að ferðast eða flýja úr einum stað í annan (5). Hið sama á við um mansal sem, eins og dæmin sýna, blómstrar í umhverfi þar sem öruggum leiðum fólks til að sjá sér og sínum farborða og lifa í friði frá vopnuðum átökum eru verulegar skorður settar. Lögfræðingurinn Violeta Moreno-Lax (3), sem hefur rannsakað fólksflutningastjórnun í Evrópu, bendir á að núverandi stefna í þeim málum smættar flótta- og farandfólk niður í tæknileg úrvinnsluefni fremur en manneskjur með persónulega sögu og bakgrunn. Um leið verður til visst stigveldi þjáninga, þar sem ákveðnar þjáningar og ákveðið magn af þeim trompar annars konar þjáningar með tilliti til þess hvort einstaklingur teljist þess verður að hljóta vernd í lagalegum skilningi. Þrátt fyrir almenna andstöðu við mansal, og viðleitni yfirvalda til að setja lög og reglur sem ætlað er að stemma stigu við því, hafa fræðimenn sýnt fram á að fæst ríki veita þolendum mansals dvalarleyfi (6). Endurtekin mótmæli almennings á Íslandi gegn meðferð Útlendingastofnunar og Kærunefnd útlendingamála á flóttafólki og hælisleitendum, þar með talið þolendum mansals, benda til að sú hefð samræmist ekki vilja fólksins í landinu. Fregnir af ríkisofbeldi í formi brottvísana og þvingaðra endursendinga í hættulegar aðstæður, eins og þær sem bíða Blessing og Uhunoma ef ÚTL og KNÚ fá sínu fram, eru svo tíðar að hætt er við því að þær fái á sig yfirbragð hins óhjákvæmilega, rétt eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu og stundum er veðrið leiðinlegt. Af viðbrögðum ráðamanna mætti vissulega ætla að um brottvísanir gildi svipuð lögmál og um náttúrufyrirbæri á borð við leiðindaveður: Vissulega afleitt, en lítið við því að gera. Hið rétta er hins vegar að kerfið er jafn manngert og lögin sem það byggir á, og þar af leiðandi hvorki algilt né óbreytanlegt. Mikilvægt er að almenningur og stjórnvöld á Vesturlöndum gangist við ábyrgðinni á að hafa byggt upp kerfi fólksflutningastjórnunar og landamæraeftirlits sem hefur augljósa rasíska slagsíðu (4) frekar en að það grundvallist á virðingu fyrir mannhelgi, frelsi eða mannréttindum (2; 3). Rannsóknir sýna að opinber stefna Evrópusambandsins og Evrópuríkja í fólksflutningastjórnun hefur gert flótta- og farandfólk útsettara fyrir ofbeldi á borð við það sem Blessing og Uhunoma upplifðu og byggja hælisumsókn sína hér á landi á. Það væri því eðlilegt skref í átt að ábyrgð að íslenska ríkið, í umboði eða að kröfu almennings, veitti hér vernd bæði þeim sem og öðrum þolendum þess ofbeldis sem ríkið átti sjálft þátt í að búa til frjósaman jarðveg fyrir. Höfundur er mannfræðingur og háskólakennari. Heimildir 1) Fekete, L. (2005). The Deportation Machine: Europe, Asylum and Human Rights. Race and Class 47(1), 64-91. 2) Fassin, D. (2011). Policing borders, producing boundaries: The governmentality og immigration in Dark Times. Annual Review of Anthropology 40, 213-226. 3) Moreno-Lax, V. (2018). The EU Humanitarian Border and the Securitization of Human Rights: The ‘Rescue-Through-Interdiction/Rescue-Without-Protection‘ Paradigm. Journal of Common Market Studies 56(1), 119-140. 4) Jones, R. (2016). Violent Borders. Refugees and the Right to Move. Verso. 5) Lemberg-Pedersen, M. (2018). Security, industry and migration in European border control. The Routledge Handbook of the Politics of Migration in Europe. 6) Anderson, B. (2016). Trafficking. The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford University Press.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun